Biznes jarayonlari va ularni hisobga olish Reja

 
5.5. Ishlab chiqarish jarayonining hisobi 
Korxonaning moliya-xo‘jalik faoliyati uning uchun zarur bo‘lgan pul 
mablag‘lari, xom-ashyo, asosiy materiallar, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar 
va butlovchi buyumlar, yordamchi materiallar, asbob-uskunalar, imorat, inshoot va 
boshqa moddiy boyliklar bilan ta’minlangandan so‘ng boshlanishi mumkin. Ishlab 
chiqarish jarayonida yuqorida sanab o‘tilgan mehnat buyumlariga kishilar mehnat 
qurollari bilan ta’sir qilib, mehnat buyumlarining shakl va ko‘rinishlarini 
o‘zgartiradi, natijada ishlab chiqarish xarajatlari paydo bo‘ladi. Bu xarajatlar ishlab 
chiqarilayotgan 
tayyor 
mahsulotning 
asosini 
tashkil 
qiladigan 
mehnat 
buyumlarining qiymati, ularning shaklini o‘zgartirishga ta’sir qilgan ishchilar ish 
haqi va ish haqiga nisbatan hisoblangan har xil ajratmalar summasi, mehnat 
buyumlariga ta’sir qilishda ishchilar tomonidan foydalanilgan mehnat qurollarining 
amortizatsiya summasi hamda ishlab chiqarish faoliyatini boshqarish va unga 
rahbarlik qilish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘plab sarf-xarajatlar yig‘indisidan iborat 
bo‘ladi. 
Ishlab chiqarish jarayoni bilan aloqador sintetik schyotlar to‘g‘risida qisqacha 
tavsif berib chiqish yo‘li bilan ishlab chiqarish jarayoni hisobining vazifalari va 
ahamiyati haqida talabalarni tanishtirib chiqamiz. 
Ishlab chiqarish jarayonida xo‘jalik yurituvchi subyektlarda tayyor mahsulot 
yaratiladi. Tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun uning turiga qarab xarajatlar 
qilinadi. Mazkur xarajatlar tarkibi esa, “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab 
chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish 
tartibi to‘g‘risidagi” Nizomda keltirilgan.
Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarishda sarflanadigan xarajatlar 2010–
“Asosiy ishlab chiqarish” schyotida asta-sekinlik bilan yig‘ilib boradi. Ishlab 
chiqarish jarayonida buxgalteriya hisobining oldiga quyidagi vazifalar belgilanadi:
-ishlab chiqarish xaqiqiy hajmlarni aniqlash bunda jami ishlab chiqarilgan 
mahsulot, hamda mahsulot har bir turi bo‘yicha miqdor ko‘rsatkichlarga ega 
bo‘linadi. Olingan ma’lumotlar ham natura, ham pul o‘lchov birligida bo‘ladi;
-mahsulot xaqiqiy tannarxini hisoblash. Buning uchun ishlab chiqarilgan 
barcha mahsulot va uning har bir turi bo‘yicha tannarxga kiritilgan xarajatlar 
xaqidagi ma’lumotlardan foydalaniladi. Masalan, ishlab chiqarishdagi ishchilarning 
mehnat haqi, materiallar qiymati, mahsulot ishlab chiqarishda bevosita qatnashgan 

---

asosiy vositalarga hisoblangan eskirish summasi hamda ishlab chiqarishga xizmat 
qiluvchi yordamchi va umumishlab chiqarish xarajatlari.
Ishlab chiqarish hisobini yuritish uchun bir qancha schyotlar qo‘llanilib, 
ulardan asosiysi 2010–“Asosiy ishlab chiqarish” aktiv schyotidir. Mazkur schyot 
yordamida ishlab chiqarish umumiy hajmi aniqlandi. Mahsulot tayyor bo‘lganidagi 
so‘ng esa, 2010 schyoti kretidan 2800–“Tayyor mahsulotlar” schyotining debetiga 
o‘tkaziladi.
Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi murakkab, hamda uzlukiz bo‘lsa, har 
oyning oxirida tugallanmagan ishlab chiqarish yuzasida qoldiqlar aniqlanadi. 
Tugallanmagan ishlab chiqarish bu barcha ishlab chiqarish boskichlaridan utmagan 
texnika nazorati tomonidan tekshiruv qabul qilinmagan buyum va mahsulotlardir, 
ya’ni ular texnologik jarayon va standartlar talablariga javob bermaydi. 
Tugallanmagan ishlab chiqarish 2010–“Asosiy ishlab chiqarish” schyoti debetida 
qoldiq siafatida hisobga olinib, inventarizatsiya usuli orqali aniqlanishi yoki 
normativ (reja)dagi ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha baholnishi mumkin.