Bizfoydalanayotgantilturlibirliklardan, vositalardaniborat. Ularningharbiritildao'ziningmuhimvazifasinibajaradi. Tahlilqilgandatilbirliklariajratiladi, aniqlanadivaizohlanadi

1. Yigit oqimga qarshi suzib, ariqning boshiga yetdi. - Qo'rsligi, bema'ni gaplari, axir uning boshiga yetdi. 2. Shifokor dorini bolaning qulog'iga quydi. - Ota-bobolar nomini doim esda tutish kerakligini o'g'lining qulog'iga quydi. 3. Semiz qo'y go'shti o'z yog'ida qovurildi. - Yakka qolgan Hasanboy vijdon azobida o'z yog'ida qovurildi. 4. "Qizingizning ko'zlari yaxshi ko'radi", - dedi hakim. - "Shahzoda falon mahallada yashovchi kosibning qizini yaxshi ko'radi", - dedi tabib.(M.O.)


11-mashq. Berilgan birliklarning har birini so'z birikmasi va ibora sifatida qo'llab, ikkitadan gap tuzing.
1) bo'yniga ilmoq; 2) ustidan chiqmoq; 3) to'nini teskari kiymoq; 4) ko’zi ochilmoq; 5) tosh otmoq.

So'z birikmalari zanjiri

Bilib oling: Ikki va undan ortiq so’z birikmasi bir so’z birikmasiga birlashsa,so’z birikmalari zanjiri hosil bo’ladi: o’zbek tili + o’zbek adabiyoti = o’zbek tili va adabiyoti; o’zbek xalqi + qozoq xalqi+ turkman xalqi = o’zbek,qozoq va turkman xalqlari. So'z birikmasidagi tobe va hokim so'zlar orasida bir necha boshqa so'zlar va so'z birikmalari kelishi mumkin. Bunda bir so’z birikmasi tarkibidagi hokim so’z ikkinchi birikma tarkibida tobe mavqeida bo’la oladi.
Buni quyidagi chizmalarda ko’ramiz:


Paxta gulli chinni piyola Shimoldan esgan shamol
Uchta paxta gulli chinni piyola
Shimoldan esgan mayin shamol
Uch kundan beri shimoldan esgan mayin shamol


12-mashq. Berilgan gaplarni so'z birikmalariga ajrating. So'z birikmalari zanjirini aniqlang. Bir gapda nechtagacha so'z birikmalari zanjiri bo'la olishi haqida xulosa chiqaring.


1. Kishi moliga suq podsholarni ko'p ko'rgan Binoiy o'n olti yoshli Boburning bunchalik halolligidan juda qattiq ta'sirlandi. (P. Q) 2. Darveshalining zindonda yotishi Alisherning yuragida dushmanlik olovini to'ldiradi. (U.) 3. Bu masalalarni tezda yechish kerak. (As.M.)

So'z birikmasi va gap

So'z birikmasi ham, gap ham so'zlarning grammatik aloqaga kirishuvidan yuzaga keladi. So'z birikmasi biror narsa, belgi, harakat yoki holatni aniqlashtirgan holda anglatadi. Gap esa ma'lum bir fikrni, tasdiq yoki inkor hukmni ifodalab keladi. Gapning markazi kesimdir. U kesimlik qo'shimchalari bilan shakllangan bo'ladi.