Битирувчи талабаларда меҳнатга қобилиятлилик динамикасини ўрганиш

I BOB. MEHNAT PSIXOLOGIYASINING NAZARIY ASOSLARI
I.1. Professiografiya mazmuni va ahamiyati
Yunon tilidan “professio – kasb-hunar, grafiya – yozmoq, ta’rif bermoq“ ma’nosida keladi. Professiografiya kasb psixologiyasi, mehnat psixologiyasi fanlarida qo’llaniladi.

Mehnat psixologiyasining nazariy va amaliy sohalari konkret professional faoliyatni o’rganishdan boshlanadi. Ommoviy kasblar uchun professiogrammalar ishlab chiqarilgan .Professiogramma bu- kasbning ijtimoiy,iqtisodiy ishlab chiqarish texnik,sanitary gigiyenik psixologik va boshqa xususiyatlarni tarifini berishdir. Professiografiyaning muhim bir qismi psixogrammadir.Psixogramma kasbga qo’yilgan talablar asosida inson psixikasini o’rganish hisoblanadi. Psixogramma prinsiplari K.Platonov tomonidan shakllantirilgan.Bu prinsiplarga komplekslik maqsadga yo’naltirilgan ijtimoiy, siyosiy faollik, shaxsiy ko’rsatgichlar ishonchlilik, differensiallik va perseptivlik kiradi.Komplekslilik va maqsadga yo’nalganlik prinsipiga quyidagi psixologik tahlil mavjud.

1. Kasbning ishlab chiqarish xarakteristikasi va sohalarning tegishli tahlili.

2. Kasbning iqtisodiy ahamiyati.

3. Sotsiologik va sotsiol psixologik xarakteristikalar(shaharlararo munosabatlarining xususiyatlari, kollektiv xususiyatlari, kasbning ijtimoiy nufuzi.)

4. Kasbiy mehnat muvaffaqiyati uchun zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalar hajmining ko’rsatgichi.Bu yerda tayyorgarlik muddati va ishchining istiqboldagi mehnat ko’rsatgichlari nazarda tutiladi.

5. Kasbning zararligini hisobga olgan xolda mehnat sharoitining gigiyenik xarakteristikasi.

6. Berilgan kasbga ishlash uchun insonning fiziologik holatiga qo’yilgan talablar, meditsina ko’rigi

7. Psixogramma tuzish.

Psixogramma mazmuni va hajmi kasbni o’rganish maqsadidan kelib chiqadi. Maqsad sifatida esa professional tanlov profarentatsiya , profkonsultatsiya, ishlab chiqarish ta’limi mehnat rejimi va sharoitini ratsionilizatsiyash tizimi.

Professional tanlov maqsadida tuzilgan psixogramma mutaxassisiga ikki tomonlama talablarni qo’ydi:

1. Berilgan kasbda ishlaydigan har qanday ishchi uchun zaruriy ko’rsatgichlar;

2. Professional mahorati oshirishi mumkin bo’lgan maxsus alohida ko’rsatgichlar.

Psixogrammani ushbu faktlarni e’tiborga olmagan xolda past talablar bilan yoki o’ta yuqori talablar bilan tuzish noto’g’ri. Psixogrammada shaxsning berilgan kasbga qobilyatsizligini belgilovchi psixologik xususiyatlarni ham ko’rsatib o’tish lozim. Yoshlarni kasb haqida tasavvurga ega bo’lishi uchun profarentatsiya va profkonsultatsiya psixometriyalari tuziladi.K.Platonov uni quyidagicha tuzishni taklif qiladi.

Psixometriya ikkita qismdan iborat.

1.Yoshlarga tegishli asosiy qism;

2.Pedagog va ustalarga tegishli metodik qism.

Psixogramma oxirida ushbu kasb haqidagi manbalar va adabiyotlar ro’yxati beriladi.²

Professional tayyorgarlik va mehnat jarayonini ratsionalizatsiyalash. Bu turdagi psixogramma professional mahoratni oshirish uchun qaysi bir psixologik xususiyatlarga e’tibor berish va rivojlanish ijobiy psixologik xolatlar dinamikasini tahlil qilish va ta’limga yo’naltirish tadbirlari kiritiladi. Mehnat rejimi sharoiti ratsionalizatsiyalash va psixogramma.

Har qanday psixogrammada bo’lgani kabi asosiy e’tibor kasbiy xususiyatlarning optimalligiga psixik funksiyalar dinamikasiga sharoitning ta’siri o’rganiladi.

Psixomyetriyaning maxsus bir turi bir operator uchun psixogramma yaratishdir .Operator psixogrammasini yaratishda injinerlik psixologiyasi ham e’tiborga olinadi. Operator psixogrammasini V.K.Marishuk yaratdi, va zamonaviy psixologiyada qo’llanilmoqda.