Битирув малакавий иши мавзу

1 . Миллий режим — мамлакат ўзининг юридик ва жисмоний шахсларига яратиб берадиган шарт-шароитдан, режимдан ҳамкор мамлакат резидентларига ҳам фойдаланишга рухсат беришини назарда тутувчи режим. Мисол учун, мамлакатларни импортёрлардан ундирадиган аксиз солиғи ва ҚҚС ставкаси ички ишлаб чиқарувчилардан ундириладиган солиқ ставкаларидан юқори боТади. Агар мамлакатлар ўзаро савдода миллий режимни қўллашга келишиб олишса, бу солиқ ставкалари ички ва хорижий субектлар учун бир хил бўлади.
2. Мумкин қадар қулайлик яратиш режими — бир мамлакат томонидан учинчи мамлакат (савдо келишувида акс эттирилмаган мамлакат)га яратган қулай шарт-шароитларни, афзаллик ва имтиёзларни ўз ҳамкор мамлакатига ҳам тақдим этишини назарда тутувчи ҳуқуқий режим. Аммо бу режимда қуйидаги ҳолларда берилган имтиёзлар инобатга олинмайди:
• қўшни мамлакатларга тақдим этилган имтиёзлар;
• бир интегратсион гуруҳ ичида тақдим этилган имтиёзлар;
• БМТ нинг 1971-йилда қабул қилган Умумий преференсиялар тизими доирасида
берилган имтиёзлар.
Бу режимга эга болиш бугунги кунда катта аҳамият касб этади. Мисол учун, ЖСТ га аъзо болиш учун мамалкат бу ташкилотга кирувчи бошқа мамлакатларнинг ҳар бири билан «мумкин қадар қулайлик яратиш» режимини тақдим этиш бўйича келишув имзолаши шарт.
Ҳозирда жаҳон бозорининг турли сегментларида халқаро савдо муаммоларини мувофиқлаштирувчи кўплаб халқаро ташкилотлар, уюшмалар, кенгашлар фаолият юритмоқдалар, кўп томонлама халқаро битимлар имзоланган.
Масалан, айрим хомашё товарлари халқаро савдосини тартибга солиш мақсадида кўп томонлама битимлар имзоланган ва импортёр давлатлар ва экспортёрлар иштирокида халқаро ташкилотлар ташкил қилинган: какао (Какао бўйича халқаро ташкилот — Интернатионал ооа Органисатион), кофе (Кофе бўйича халқаро ташкилот Интернатионал оффее Органисатион — ИО), табиий каучук (Табиий каучук бўйича халқаро ташкилот — Интернатионал Натурал Руббер Органисатион — ИНРО), шакар бў-йича (Шакар бўйича халқаро ташкилот — Интернатионал Сугар Органисатион — ИСО). Нефтни экспорт қилувчи мамлакатлар ОПЕК фаолиятида аск этади.
Ундан ташқари, давлатлараро уюшмалар ёки халқаро кенгашлар фаолият юритмоқдалар ва мис, боксит, темир рудаси, симоб, волфрам, қалай, кумуш, фосфатлар, тропик турдаги ёғочлар, тери, дон, кокос маҳсулотлари, жут, пахта, қора мурч, чой, банан, ерёнғоқ, ситрус, гўшт ва уруғли ёғлар бўйича халқаро консултатив ташкилотлар.
БМТ доирасида жаҳон савдоси БМТ нинг Савдо ва ривожланиш Конференсияси (УНТАД) ва БМТ нинг Халқаро савдо ҳуқуқи бўйича Комиссияси (УНИТРАЛ) томонидан тартибга солинади.
Тизимнинг иккинчи ўн йиллигида, WBG(Wорлд Банк Гроуп) такомиллаштиришни қидиришда давом этар экан, асосий тизимни тизимлаштириш ва тартибга солишга интилди. 2013 йилда WBG санктсиялар тизимига оид сиёсат ва протсессуал масалалар бўйича санктсиялар бўйича масул юқори менежментга маслаҳат бериш ва сиёсатни амалга оширишга масул бўлинмалар фаолиятини назорат қилиш ва баҳолашда ёрдам бериш учун Санктсиялар бўйича маслаҳат қўмитасини (СА) ташкил этди.
WBG миқёсидаги ихтисослашган бошқарув органи сифатида СА вақт ўтиши билан ҳар қандай сиёсатдаги бўшлиқларни аниқлаш ва бартараф этиш ҳамда асосий манфаатдор томонлар ўртасида мулоқотни осонлаштириш учун муҳим назоратни амалга оширади. WBG фирибгарликка қарши ва корруптсияга қарши кураш WBG санктсиялар режимининг ишлашини назорат қилувчи ва унинг сиёсати ва функтсиялари бўйича асосий қарорларни қабул қиладиган Ижрочи Директорлар Кенгашининг Тафтиш қўмитаси ваколатига киради.
2016 йилда санктсиялар тизимини тартибга солувчи турли хил дастурий ҳужжатлар барча қарор қабул қилувчиларга кўрсатма берадиган ва қоидаларни самарали ташкил этган кенг қамровли тизимга айлантирилди. Ўша йили Буюк Британияда бўлиб ўтган Коррупсияга қарши саммитдан сўнг, Жаҳон банки корруптсия мавжуд бўлган жойда ривожланишнинг асосий масаласи сифатида унга қарши курашиш ва давлат сектори институтларида ҳалолликни қўллаб-қувватлашга содиқлигини яна бир бор тасдиқлади. WBG шунингдек қуйидагиларга рози бўлди:
1. Шаффофликни ошириш ва коррупсияни камайтириш бўйича ўз мижозларининг мажбуриятларини бажариш учун мамлакат мижозларининг салоҳиятини ошириш;
2. Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга қарши талабларни бажариш ва ўғирланган активларни тиклаш учун унинг ёрдамини кучайтириш;
3. Солиқ ислоҳоти, ноқонуний молиявий оқимларнинг олдини олиш ва аниқлаш, харидларни ислоҳ қилиш ва коррупсияга чалинган компанияларни давлат шартномаларида ғолиб бўлишига ёъл қўймаслик бўйича ўз ишини кенгайтириш. 2018 йилдан бери МАК ўз техник топшириқларини янгилаб, манфаатдор томонлар билан, шу жумладан бир нечта ишчи гуруҳлар фаолияти ва санктсиялар бўлимлари ўртасида динамик икки томонлама ва гуруҳлар билан маслаҳатлашувларни мувофиқлаштириш орқали алоқаларини оширди.
Корруптсия амалиёти - бу бошқа томоннинг ҳаракатларига нотўғри таъсир ўтказиш учун тўғридан-тўғри ёки билвосита ҳар қандай нарсани таклиф қилиш, бериш, олиш ёки сўраш. Афраудулентпратие - бу молиявий ёки бошқа фойда олиш ёки мажбуриятдан қочиш учун томонни била туриб ёки бепарволик билан ёълдан оздириш ёки чалғитишга уриниш бўлган ҳар қандай ҳаракат ёки ҳаракатсизлик, шу жумладан нотўғри маълумот. Жаҳон банки гуруҳи санктсиялар тизимининг йиллик ҳисоботи 20-молия Мажбурий татбиқ этиш ҳар қандай томонга ёки томоннинг мол-мулкига бевосита ёки билвосита зарар этказиш билан таҳдид қилиши мумкин.
Келишув амалиёти - бу икки ёки ундан ортиқ томонлар ўртасида нотўғри мақсадга эришиш, шу жумладан бошқа томоннинг ҳаракатларига нотўғри таъсир ўтказиш учун мўлжалланган келишув.
Обструктив амалиётга(а) атайлаб ёъқ қилиш, қалбакилаштириш, ўзгартириш ёки яшириш терговга материал ёки терговчиларга моддий жиҳатдан ёлғон кўрсатмалар бериш корруптсия, фирибгарлик, мажбурлаш ёки келишув амалиёти тўғрисидаги даъволар бўйича WBG текширувига тўсқинлик қилиш; ва ёки бирон бир томонни терговга тегишли бўлган нарсалар тўғрисида маълумотни ошкор қилишига ёки терговни давом эттиришига ёъл қўймаслик учун таҳдид қилиш, таъқиб қилиш ёки қўрқитиш ёки (б) WBGнинг текшириш ва текшириш бўйича шартномавий ҳуқуқларини амалга оширишга жиддий тўсқинлик қилишга қаратилган ҳаракатлар киради.

3. Ташқи савдони тартибга солишда нотариф методларнинг қўлланиши

Давлат ташқи савдони тартибга солишда тариф методлари билан бир қаторда нотариф методлардан ҳам кенг фойдаланади. Уларнинг кўпчилиги божхона тарифларидан фарқли равишда миқдорий жиҳатдан ўлчанмайди ва шунинг учун статистикада яққол акс еттирилмайди. Нотариф методларнинг ушбу хусусияти ҳукуматларга ташқи савдо сиёсати соҳасида ўз мақсадларига еришишда улардан аралаш фойдаланишга имкон яратади.
Нотариф усуллар — товар айирбошлашга таъсир қилиш дастакларини, яъни мамлакатга олиб кириладиган ёки четга чиқариладиган маҳсулот ҳажми ва номенклатурасини чеклашни билдиради. Нотариф усуллар миқдорий, молиявий, яширин ва ноиқтисодий усулларга ажратилади. Улар устун даражада ривожланаётган ва ҳукумат томонидан протексионистик иқтисодий сиёсатни талаб қилувчи, бозор тузилмалари шаклланаётган ўтиш даври иқтисодиёти мамлакатларига хосдир.
Таҳлиллар шуни кўрсатадики, ташқи савдо давлат томонидан тартибга солиш тариф ва нотариф усуллар комбинацияси ёрдамида амалга оширилади. ХХИ аср бошларида тариф усулларининг мавқейи пасайиб бормоқда. Ушбу ҳолат Жаҳон савдо ташкилоти томонидан аъзо мамлакатлар олдига қўйилган стратегик вазифа — улар ўртасидаги ўзаро товар савдосида тариф чеклашларини босқичма-босқич бартараф етиш вазифаси билан боғлиқ.
Жаҳон амалиётида нотариф усулларга квоталаш, лицензиялаш, експортни субсидиялаш, демпинг, картел битимлар ва мамлакатлар ўртасида товар оқимлари йўлида техник тўсиқларни яратиш каби усуллар киритилади.
Давлатнинг ташқи савдо соҳасидаги асосий вазифаси — експортёрларга ўз маҳсулотларини иложи борича кўпроқ миқдорда четга експорт қилишларида ёрдам бериб, уларнинг товарларини ташқи бозорда янада рақобатбардош қилишда қўллаб-қувватлашдан иборат. Мамлакат ички бозорида хорижий товарларга талабни камайтириб, импортни чеклаш ҳам унинг вазифасига киради. Нотариф чеклашларнинг ўртача даражасига, одатда, у ёки бу чеклашга оид импорт ёки експортнинг қиймат улуши сифатида қаралади. Бунда уларнинг натижа бериш даражасига тузатиш киритилади.
Масалан, зарурий ҳужжатлар тақдим етилганда мутасадди ҳокимият органлари томонидан бериладиган експорт учун автоматик лицензия, шубҳасиз, белгиланган миқдордан ортиқ товарларни експорт қилишни тақиқловчи експорт квотасига қараганда анча кам даражада експортни чегаралайди. Товарларни експорт ва импорт қилишга оид турли чеклашлар, селектив лицензиялаш юқори даражадаги самарали миқдорий чекловлар саналади. Aвтоматик лицензиялаш, мосланувчан квоталар нисбатан кам самарали чекловларга киради.
Бир сўз билан айтганда, ташқи савдо сиёсатининг у ёки бу дастакларини қўллаш ҳақидаги қарор қабул қилар екан, мамлакат ҳукумати, одатда, уларнинг биргаликда таъсир кўрсатиши ва жорий вазиятга таъсирини, давлат ичкарисида ва ундан ташқарида кутилаётган истиқболларни баҳолайди.
Нотариф усулларнинг сақланиб қолиши қуйидаги сабабларга боғлиқ:
• аксарият нотариф чекловлар халқаро шартномалар орқали тартибга солинмайди ва уларни қўллаш миллий ҳукуматлар ташаббуси билан амалга оширилади;
• нотариф чекловлар товарлар нархининг дарҳол ошиб кетишига олиб келмайди ва истеъмолчига солиқ юки бўлиб тушмайди.
Ташқи савдони миқдорий жиҳатдан чеклаш — бу давлат томонидан савдо айланмасининг нотариф методларини қоилаган ҳолда тартибга солишнинг маъмурий методидир. Давлат мазкур усул ёрдамида експорт ёки импортга рухсат берилган товарларнинг миқдори ва номенклатурасини белгилайди. Миқдорий чекловлар бир мамлакат ҳукуматининг қарори ёки маълум товарлар савдосини мувофиқлаштирувчи халқаро савдо келишувлари асосида қўлланилиши мумкин.
Ташқи савдони миқдорий жиҳатдан чеклаш усуллари қуйидагилардан иборат:
• квоталаш/контингентлаштириш;
• лицензиялаш;
• «експортни ихтиёрий чеклаш».
Квоталаш ёки контингентлаш. Умуман, ташқи савдони давлат томонидан тартибга солишда қўлланиладиган нотариф усулларнинг 50 дан ортиқ тури мавжуд. Уларнинг таркибида енг кенг тарқалгани квоталардир. Aгар тариф усуллар аниқ бир товар гуруҳи бўйича експорт ёки импорт ҳажми масаласини очиқ қолдирса, квоталар олиб кириладиган ёки олиб чиқиладиган маҳсулотнинг қиймат ёки миқдорий ҳажмини тўғридан тўғри чеклаш воситаси бўлиб хизмат қилади.
Квоталаш — бу товарлар експорти ёки импортини муайян вақт ичида маълум миқдор ёки сумма билан миқдорий жиҳатдан чеклашдир. Квоталаш мавсумий кўринишда ёки характерда бўлса контингентлаш шаклига киради. Улар ўз йўналишига кўра қуйидагиларга боиинади. Експорт квотаси — халқаро барқарорлашув шартномасига мувофиқ муайян товарларнинг умумий експортдаги улушини белгилаш. ОПЕК ёки бирон-бир миллий ҳукумат томонидан мамлакат ички бозорида дефицит товарларнинг четга чиқиб кетишининг олдини олишда қолланилади (масалан, Россия нефт експортида).
Импорт квотаси — миллий товар ишлаб чиқарувчиларни ҳимоялаш, савдо балансини мувозанатлашга еришиш, ички бозорда талаб ва таклифни тартибга солиш ҳамда бошқа мамлакатлар томонидан дискринимация (камситиш) савдо сиёсати қўлланилганда жавоб тариқасида қўлланилади.
Масалан, AҚШ Янги Зеландиядан импорт қилинадиган сут ва қаймоқ ҳажмини 5,7 млн. литр, Нидерландиядан импорт қилинадиган музқаймоқ ҳажмини 104 минг кг., Швейсариядан келадиган пишлоқ ҳажмини 3.4 млн. кг. қилиб белгилаган.
Глобал квоталар. Бу товарларнинг қайси мамлакатга експорт ёки импорт қилинишидан қатъи назар, експорт ва импортга нисбатан дунё миқёсида белгиланади.
Индивидуал квоталар. Глобал квота доирасида товарни експорт ёки импорт қиладиган ҳар бир мамлакатга нисбатан белгиланади.Импорт квоталарини жорий қилишда давлат миллий ишлаб чиқарувчиларга хорижий рақобат таъсирини камайтиришга интилади. Бундай квоталаминг ҳаракат механизми импорт тарифларидан фойдалангандаги ҳолатни еслатади, яъни импорт товарлар таклифи чекланганда ички нархлар жаҳон нархига нисбатан ўсиб боради. Бироқ, тарифдан фарқли равишда, импорт квоталари хорижий рақобатнинг ички нархларга таъсир қилишига йўл қўймайди.
Бу усул импортдан келадиган фойдани кўпайтиради ва мамлакат тўлов балансини мувозанатга келтириш жараёнини осонлаштиради. Халқаро битимлар орқали қатъий белгиланадиган тариф ставкалари ўрнатилган вазиятда мамлакат юқоридаги масалани ҳал ета олмайди.
ЖСТ експорт-импорт операцияларига нисбатан миқдорий чеклашлар жорий қилишга рухсат беради. ўз навбатида, експорт квотаси миллий ишлаб чиқарувчиларни етарли табиий ресурслар билан таъминлаш, жаҳон бозоридаги експорт баҳоларини ошириш ва ҳарбийстратегик мақсадларга еришиш каби мақсадларга қаратилган бўлади. Експорт квоталари импорт квоталари сингари мамлакат ҳукумати томонидан бир томонлама тартибда ёки манфаатдор томон билан халқаро келишув асосида жорий етилиши мумкин. Улар глобал ёки маълум даврда амал қилувчи мавсумий кўринишда бўлиши мумкин.
Лицензиялаш. Квоталаш жараёни (бошқача қилиб айтганда, контингентлаш), одатда, лицензиялаш, яъни махсус рўйхатга киритилган ресурслар ва маҳсулотлар билан ташқи савдо операцияларини амалга ошириш ваколатига ега бўлган давлат ташкилотлари (вазирликлар ва маҳкамалар) рухсати билан амалга оширилади.
Aксарият мамлакатларда ташқи иқтисодий фаолиятни лицензиялаш жараёни халқаро ҳуқуқий актларга асосланади ва уларнинг енг муҳими 1947-йилда имзоланган Савдо ва тарифлар бўйича Бош келишув (ГAТТ) ҳисобланади. Кейинчалик ГAТТ доирасида баъзи бир бошқа шартномалар имзоланган.
Лицензиялаш — мутасадди давлат органлари томонидан ташқи иқтисодий фаолиятга рухсат бериш орқали експорт ёки импорт қилинаётган товарларни муайян вақт ичида маълум бир миқдорда експорт ёки импорт қилишга рухсат бериш. Лицензиялаш квоталаш жараёнининг таркибий қисми бўлиб, ташқи савдони давлат томонидан тартибга солиш шакли ҳисобланади. Жаҳон амалиётида лицензиялар қуйидаги шаклларда амалга оширилади. Бир маротабалик лицензия. Давлат томонидан бирон-бир фирмага битта ташқи савдо шартномасини амалга ошириш учун бир йилгача муддатда товарни олиб кириш ёки олиб чиқиш тўғрисидаги ёзма рухсатнома. Бош лицензия — бир йил мобайнида чекланмаган ҳажмда товарни импорт ёки експорт қилиш учун бериладиган рухсатнома.
Глобал лицензия маълум вақт ичида дунёнинг хоҳлаган мамлакатига чекланмаган миқдорда ёки қийматда товарни олиб кириш ёки олиб чиқиб кетиш тўғрисидаги ёзма рухсатнома.
Aвтоматик лицензия експортёр ёки импортёр буюртмасига мувофиқ давлат томонидан дарҳол бериладиган ёзма рухсатнома.
Лицензияларни тақсимлаш механизмлари:
• ауксион;
• конкурс асосида лицензияларни сотиш (оптимал вариант). AҚШ да ауксионлар, одатда, видеомагнитофонлар, қанд, автомобилларнинг импорти лицензияларини тақсимлашда ишлатилади;
• «яққол афзаллик тизими» — давлат томонидан маълум фирмага ўтган даврда қилинган импорт ҳажмига пропорсионал тарзда ёки миллий импортёрларнинг талаби таркибига пропорсионал тарзда лицензия бериш шакли. AҚШ да бу лицензия тури нефтни импорт қилишда ишлатилади;
• баҳодан ташқари асосда лицензияларни тақсимлаш. Давлат томонидан товарлар импорти ва експортини енг самарали шаклда амалга оширадиган фирмаларга беришда ишлатилади.
Европа Иттифоқига аъзо мамлакатлар ўртасида експорт-импорт операцияларини лицензиялаш товар айланмаси умумий ҳажмининг 5 -6 % даражасига етади (Франсия квоталаш ва лицензиялаш бўйича ўзига хос «пешқадам» ҳисобланади).
Лицензиялашни талаб етадиган товарлар рўйхатига, биринчи навбатда, експортга мўлжалланган квоталанадиган маҳсулотлар, шунингдек, баъзи бир махсус гуруҳдаги товарлар: стратегик аҳамиятга ега товар ва ресурслар, дори-дармонлар, болалар ассортименти товарлари ва бошқалар киради.

II BOB. Жаҳон бозорига фаол чиқиш ва ташқи савдони тартибга солишнинг замонавий усуллари

2.1 Ўзбекистонда ташқи савдони тартибга солишнинг замонавий усулларини қўллаш истиқболлари

Сўнгги йилларда жаҳон мамлакатларининг халқаро бозордаги иштироки ва бу бозорда ўзларининг мавқеларини янада мустаҳкамлашга бўлган интилишлари тобора кескинлашиб бораётган рақобат кураши шароитида рўй бермоқда. Бу вазият давлатнинг ташқи савдо муносабатларига аралашиш миқёси, ташқи савдони тартибга солиш даражасидан келиб чиқиб, ҳукуматларнинг ташқи савдо сиёсатида қўллайдиган протекционистик ёки эркин савдо усулларида ҳам ўз аксини топмоқда.
Мамлакатнинг иқтисодий очиқлиги ҳамда инвестициялар ва бизнес учун жозибадорлиги, барча муаммоли масалаларни якдиллик, ўзаро ҳурмат ва ҳамжиҳатлик асосида ҳал етишга интилиш, дунёнинг етакчи давлатлари ва бошқа мамлакатлари билан мувозанатли ва ўзаро манфаатли алоқалар юритиш, сиёсий ишонч ва халқаро ҳуқуққа риоя етилиши асосидаги ўзаро ҳамкорликка интилиш – бизнинг хорижий шерикларимиз Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев олиб бораётган ташқи сиёсий курсни айнан ана шундай тавсифламоқда.
Ташқи сиёсатнинг аниқ жабҳалари ҳақида сўз юритишдан олдин мамлакатимизнинг устувор ташқи сиёсий йўналишлари амалда қандай шаклланиши ҳақида тўхталмоқчиман.
Устувор йўналишлар ҳақида фикр билдирилганда, дунёнинг турли мамлакатлари билан икки томонлама алоқалар назарда тутилади. Бунда салмоқли сиёсий, иқтисодий, ҳарбий ва бошқа салоҳиятга ега етакчи давлатларга алоҳида еътибор қаратилади. Бу табиий ва мутлақо адолатлидир.
Aммо, ташқи сиёсат қандай асосий вазифаларни ечим топиши кераклигидан ҳам келиб чиқиш лозим. Улардан енг муҳими давлат ва жамиятнинг муваффақиятли ички ривожланиши, ислоҳотларни амалга ошириш, аҳоли турмуш фаровонлигининг ошишини таъминлаш, ҳаёт сифатини кўтариш учун қулай ташқи шароитни яратиш ҳисобланади.
Иккинчи вазифа – Ўзбекистон атрофида тинчлик, барқарорлик ва хавфсизлик муҳитини шакллантиришдир. Aйнан мамлакатимиз жойлашган минтақадаги хавфсизлик барқарор ривожланишнинг енг асосий шартидир.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, Президентимиз Шавкат Мирзиёев Марказий Осиё давлатлари – бизнинг бевосита қўшниларимиз билан дўстона, яқин қўшничилик ва ўзаро манфаатли алоқаларни ривожлантириш ва мустаҳкамлашни асосий устувор ташқи сиёсий йўналиш сифатида белгилаб берди.
Ўзбекистон раҳбари ташаббусига биноан сўнгги уч йилда минтақанинг барча мамлакатлари билан олий даражадаги ташрифлар алмашинуви амалга оширилди. Минтақа давлатлари етакчилари ўртасида сиёсий мулоқот ўзаро ишончга асосланган мунтазамлик ва доимийлик касб етди. Бундай мулоқотлар давомида Марказий Осиё давлатларини қизиқтирадиган хавфсизлик, иқтисодиёт, инвестиция, туризм, маданият, соғлиқни сақлаш ва екология соҳаларида минтақавий ва халқаро аҳамиятга молик муҳим қўшма қарорлар қабул қилинмоқда.
Натижада, тарихан қисқа вақтда Ўзбекистоннинг минтақадаги барча давлатлар билан муносабатлари тубдан яхшиланди. Давлат раҳбарлари ўртасида очиқ ва ишончли сиёсий мулоқотнинг мустаҳкамлаш натижасида минтақадаги қўшнилар билан муносабатларда 2016-йилгача мавжуд бўлган кўплаб мураккаб муаммоларга ечим топилди. Президентлар ўртасидаги ўзаро ишонч мустаҳкамланди.
Замонавий тенденциялар шуни кўрсатмоқдаки, ташқи савдо сиёсати бу умумиқтисодий сиёсатнинг солиқлар, субсидиялар, валюта назорати, импорт ёки экспортни тўғридан-тўғри чеклашлар орқали тартибга солишни ўз ичига олган нисбатан мустақил йўналиши ҳисобланади. Айтиш ўринлики, ташқи савдони чеклаш борасида олиб борилаётган ҳар қандай чора-тадбирлар кўпинча қисқа муддатли самара беради. Узоқ давр учун эса, бу ривожланган давлатлар тажрибасида ўз ифодасини топган, фақат эркин савдогина иқтисодий ресурсларни янада оқилона ҳамда самарали жойлаштиришга имкон беради. Гарчи, эркин савдо жаҳон иқтисодиёти нуқтаи назаридан фойдали бўлиши мумкин бўлсада, алоҳида олинган ривожланаётган мамлакат иқтисодиётини ҳар томонлама юксалтириш нуқтаи назаридан бу ёндашув ҳамма вақт ҳам ўзини оқламайди.
Маълумки, ташқи савдони чеклаш усулларининг 50 дан ошиқроқ тури мавжуд. Уларнинг айримлари давлат ғазнасини тўлдиришга йўналтирилган бўлса, баъзилари умуман импортни чеклашга ва яна бошқаси эса экспортни чеклашга ёки рағбатлантиришга йўналтирилган. Ташқи савдони тартибга солишнинг иккита гуруҳ усуллари - тариф ва нотариф усулларидан фойдаланилади.