Битирув малакавий иш

Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: Samarali rahbarning ijtimoiy psixologik hususiyatlarini yoritish.
Bitiruv malakaviy ishining vazifalari:
1. Boshqaruvning asosiy maqsadlarini yoritib berish.
2. Boshqaruvning funksiyalarini ochib berish.
3. Rahbarlik ishini tashkil etish mahoratini tushuntirish.
4. Rahbar qobiliyatining psixologik tahlilini yoritish.
5. Mavzu bo‘yicha umumiy xulosalar va tavsiyalar berish.
Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati: Ishchining ish joyini tez -tez o‘zgartirishi qattiq qoralanadi, shu sababli ishchilar bir ish joyida uzoq yillar davomida ishlab, o‘z muassasasiga sodiq bo‘lishadi. Natijada, ishchilarning tajribasi va malakasi juda yuqori bo‘ladi, bu esa, o‘z navbatida, mehnat unumdorligining o‘sishiga olib keladi.

I BOB. RAHBARNING BOSHQARUV JARAYONNING PSIXOLOGIK JIHATLARI


1.1 Boshqaruvning asosiy maqsadlari
Taraqiyotning hozirgi bosqichida rahbar kadrlardan dunyo bilan bog‘lanish, rahbarlik faoliyatini umumjahon meyorlar bilan uyg‘unlikda olib borish, unga tadbirkorlik bilan yondashish talab etilmoqda.
Islohotlarni amalga oshirishda rahbar kadrlarning xalqning manaviyati va o‘tmish madaniy meʼrosini bilish darajasi va munosabatiga ham alohida eʼtibor qaratilmoqda.
Rahbar kadrlarning faoliyatida xalqning milliy qadriyatlariga asoslangan holda ish yuritish va ularning maʼnaviyatini yuksaltirish borasida barcha imkoniyatlarni yaratish ustivor maqsad va vazifa qilib qo‘yildi. Rahbar kadrlar davlat va jamiyat boshqaruvining turli bo‘g‘inlarida, davlat hokimiyati, markaziy va mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish
organlari, jamiyat ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotining barcha jabhalarida o‘z salohiyatlarini namoyon etishlari uchun yaratilgan shart sharoitlar ular faoliyatida yangi imkoniyatlar paydo bo‘ldi.
Maqsad - shaxsning o‘zaro taʼsiri va muloqoti jarayonida yo‘naltirilgan saʼy-harakatlari orqali erishish kerak bo‘lgan natijaning ongli g‘oyasi.
Boshqaruv tizimining maqsadlari rejalashtirishning boshlang‘ich nuqtasidir. Mohiyatan, rejalashtirish uzoq muddatli va joriy rejalarda aniq ifodasini topgan kompaniyaning maqsad va vazifalarini ishlab chiqishdir.
Rahbarning vazifasi maqsadga erishish bo‘lganligi sababli, uni to‘g‘ri belgilash muhimdir. Agar biz o‘z oldimizga tashkilotni maqsadlarini aniqlamasdan takomillashtirish vazifasini qo‘ysak, unda biz keraksiz funksiyalarni bajarishning yaxshiroq usullarini yoki qoniqarsiz yakuniy natijalarga erishishning yaxshiroq usullarini taklif qilish xavfini tug‘diramiz, bu esa moddiy zarar etkazishi mumkin. To‘g‘ri maqsadni tanlash va shakllantirish, uni amalga oshirish jarayonini boshqarish, shu jumladan erishilgan amalga oshirish darajasini baholash sanʼati chinakam malakali rahbarni ajratib turadi.
Boshqaruv tushunchasi tor maʼnoda biror-bir tashkilot maqsadini aniqlash va unga erishish uchun zarur bo‘lgan rejalashtirish, tashkil etish va nazorat jarayonlarining foyda keltirishi, samara berishi, faoliyat yo‘nalishini to‘g‘ri tanlay bilish, qarorlar qabul qila olishga hamda Uning boshqarilishini nazorat qilishga va bu jarayonning borishiga bog‘liq bo‘ladi.
Boshqaruv nafaqat korxona doirasida, qolaversa, butun bir jamiyat, davlatni o‘z tanlagan yo‘li maqsad va intilishlariga yetaklovchi, iqtisodiyotni kuchli, barqaror ishlovchi mexanizmga aylantirishda muhim taʼsir etuvchi kuch hisoblanadi.
Boshqaruvni jamiyatning iqtisodiy negizi bilan bog‘lab, shu bilan birga boshqaruvning ikki tashkiliy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy tomonlarini hisobga olgan holda o‘rganish lozim. Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv aniq isteʼmol qiymatini olish uchun mahsulot tayyorlashda mehnat taqsimoti va kooperatsiyassi bilan ajralib turadi. Ijtimoiy-iqtisodiy boshqaruv mavjud ishlab chiqarish munosabatlari bilan bog‘liq bo‘lib, boshqaruv maqsadlarini belgilaydi. Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish samaradorligining oshishi uchun sharoit yaratishga imkon beruvchi faoliyat turidan iboratdir. Ijtimoiy-iqtisodiy boshqaruvning maqsadi ishlovchilar samarali mehnat qilishi uchun sharoit yaratish, ularni ijtimoiy himoya qilishning ishonchli umumdavlat tizimini shakllantirish, bandlikni taʼminlash va aholining kam taʼminlangan qatlamlarini qo‘llab-quvvatlashdan iboratdir.
Boshqaruvning mohiyati ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar darajasi, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va iqtisodiy aloqalarning murakkablashuvi bilan kengayib boradi. Har qanday fan o‘z predmeti, nazariyasi va uslublariga egadir. Predmet fanning qaysi sohaga tegishli ekanligini belgilaydi. Nazariya bu sohada ro‘y beradigan jarayon va hodisalarning ro‘y berish qonuniyatlarini aniqlaydi. Izlanish usullari nazariyadan kelib chiqqan holda kishilar ilmiy va amaliy faoliyati qanday amalga oshishini ko‘rsatib berishi, fanning shu sohasida hodisalarni umumlashtirish va o‘rganishning turli vositalari va usullari tizimini ishlab chiqishi lozim. Boshqaruv predmeti xo‘jalik yuritishning barcha darajalarida boshqarishning qonunlari (qonuniyatlari), tamoyillari va munosabatlarini o‘rganishdan iboratdir. Boshqaruv munosabatlari ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning ajralmas qismi bo‘lib, turli iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, mehnat, psixologik va boshqa ko‘rinishlarda bo‘ladi.
Boshqaruv munosabatlari boshqaruv Qo‘l ostidagi xodimlar o‘rtasidagi aloqa va o‘zaro taʼsirining murakkab mazmunini ifodalaydi, demak, boshqaruv bu, eng avvalo, ishchilarni boshqarishdir. Iqtisodiyotni boshqarishda bevosita boshqaruv myehnat jamoalari va alohida xodimlardan
iboratdir. Faqat ularning myehnat faoliyati vositasida ishlab chiqarishning moddiy unsurlari, yaʼni myehnat vositalari va predmetlariga taʼsir etiladi. Boshqarish ishini bajaruvchi idoralar va ularning rahbarlari boshqaruv subektlari hisoblanadi. Boshqarish usullari kishilarni, jamiyatni obektiv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish qonunlari talablarini bajarishga undaydi. Ular aniq bir usul, u, maqsadga erishish yo‘lini ifodalaydi.
Boshqarishning maqsadi – boshqariladigan obʼektning kerakli, mumkin va zaruriy holati, unga erishish kerak; yaratish, amalga oshirish (erishish) kerak bo‘lgan bu ideal, mantiqiy asosli qurilish.
Davlat boshqaruvining maqsadlarini shakllantirish va asoslash nihoyatda qiyin va masʼuliyatli vazifadir.
Maqsad menejment subʼekti tomonidan ongli ravishda aniqlanganligi sababli, u oqilona moment bilan bir qatorda subʼektiv, qiymat maʼlumotnomasini (munosabat, qo‘zg‘alishlar, qiziqishlar) ham o‘z ichiga oladi. Shuning uchun irratsionals element maqsadda doimo mavjud bo‘lib, uni obʼektiv voqelikda tugallangan shaklda qabul qilib bo‘lmaydi, lekin u aniqlanishi va to‘g‘ri shakllanishi, dalillar bilan asoslanishi kerak. Ushbu jarayonga o‘tgan tajriba, mavjud mablag‘lar, eng dolzarb ehtiyojlar va boshqalar taʼsir qiladi.
Maqsad har doim motivlar, vositalar va natijalarning birligi vazifasini bajaradi. Motiv maʼlum ehtiyojlarni qondirish va nafaqat ustuvorlikka muvofiq aniqlash, hisoblash, tuzish, balki ijtimoiy guruhlar, boshqaruv sohalarining barcha ehtiyojlari va manfaatlarini hisobga olish, ayniqsa ularning mumkin bo‘lgan o‘zgarishlarini oldindan ko‘rish va oldindan bilish istagi sifatida tushuniladi.
Bu erda asosiy taʼriflar o‘rtasidagi munosabatni eslash o‘rinli: insonning “ehtiyojlari” va “manfaatlari”.
Ehtiyojlar va manfaatlar bir tartibli toifalardir, birinchisi ularni qondirish mavzusiga, ikkinchisi – ehtiyojlarni qondirishni taʼminlaydigan qadriyatlar va tovarlarning taqsimlanishi bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarga, muassasalarga, muassasalarga qaratilgan.
Boshqaruv munosabatlarining eng muhim, tipik shakllarini o‘rganish, ularda menejerlar va boshqaruvchilarning o‘zaro taʼsiri namoyon bo‘ladi; - boshqaruv jarayonlarini rivojlantirishning asosiy tendensiyalarini aniqlash; - kelajakda boshqaruv faoliyatini rivojlantirishning eng ehtimoliy yo‘nalishlari va stsenariylarini qurish; - boshqaruv tizimini takomillashtirish bo‘yicha dalillarga asoslangan tavsiyalarni shakllantirish.
Boshqaruv subekti erishishga intiladigan ideal yakuniy natijadir. Maqsadlarni qo‘ygan holda, menejment subʼekti unga erishish uchun ko‘plab muammolarni hal qilishi kerak. Boshqaruv maqsadi odatda erishish kerak bo‘lgan qandaydir ideal, oldindan belgilangan natija sifatida tushuniladi. Aniq belgilangan maqsad boshqaruv tizimining tuzilishini, uning qurilishi va faoliyatining tizimli xususiyatini belgilaydi. Maqsadga qo‘yiladigan asosiy talablar: - maqsad har tomonlama, ilmiy va amaliy jihatdan asoslangan bo‘lishi; - shartsiz sifatida shakllantirilishi – erishish mumkin va yakuniy natijaga ega bo‘lishi.
Maqsadlarni shakllantirish qoidalari:
- qo‘yilgan vazifalar to‘plami maqsadga to‘liq erishishni taʼminlash uchun zarur va etarli bo‘lishi kerak;
- vazifalar sifat va miqdor jihatdan belgilanishi kerak;
- har qanday maqsadning tuzilishini bir necha muqobil usullarda tasvirlash mumkin;
- har bir maqsad tashkiliy jihatdan oqilona bo‘linmaga, guruhga yoki tayinlanishi kerak rasmiy qaror qabul qiluvchi (aniq maqsadlilik);
-maqsadlarni amalga oshirish muddati belgilanishi kerak;
- maqsadlar erishish mumkin bo‘lishi va ijrochilarning harakatlarini to‘g‘ri yo‘nalishda rag‘batlantirishi kerak;
- maqsadlar moslashuvchan bo‘lishi kerak, yaʼni. Tashqi va o‘zgartirilganda ularni sozlash imkoniyatiga ega bo‘lish ichki muhit tashkilotlar;
-maqsadlar bir-biriga mos kelishi kerak;
- maqsadlar maqbul bo‘lishi kerak, yaʼni. Ular mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonining barcha ishtirokchilari tomonidan qabul qilinishi va jamiyatning xohish va ehtiyojlariga zid bo‘lmasligi kerak. Maqsad va yakuniy natija o‘rtasidagi bog‘liqlikka ko‘ra quyidagi variantlar bo‘lishi mumkin:
1. Yakuniy natija nafaqat maqsadga yaqin bo‘lishi, balki undan qaysidir maʼnoda oshib ketishi ham mumkin.
2. Olingan natija belgilanganidan past bo‘lishi mumkin.
3. Erishilgan natija belgilangan maqsad bilan aniq ustun qarama-qarshilik har qanday nazariya yoki maqsadli faoliyatning, shu jumladan boshqaruvning mohiyati funktsiyalarda namoyon bo‘ladi.
Boshqaruv psixologiyasiga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat:
1. Maqsad bir maʼnoli va aniq bo‘lishi kerak. Agar qayoqqa borishni bilmasangiz, u holda biror yoʼlni tanlashga ham hojat qolmaydi.
2. Maqsad real va bajarilishi mumkin bo‘lishi kerak.
3. Qaysi tomonga suzishni aniq maqsad qilib olmagan elkanli qayiqqa hech qanday shamol ham hamrox bo‘la olmaydi.
4. Maqsad miqdoran o‘lchovga ega bo‘lishi kerak.Miqdoran o‘lchovga, meʼyorga ega bo‘lmagan maqsad – bu sarob.
5. Maqsad barcha bajaruvchilarga tushunarli bo‘lmog‘i darkor.
6. Maqsad bo‘limlar va maʼsullar bo‘yicha detallashtirilgan bo‘lishi kerak. Maqsad, uni boshqarish printsiplari, pirovard natijasi bajaruvchilarga tushunarli bo‘lishi va ularga yozma ravishda sodda tilda etkazilishi kerak.
7. Maqsad ko‘p qirrali bo‘lishi kerak. Maqsad har bir faoliyat har bir masʼul shaxs bo‘yicha mayda-chuydasigacha batafsil taqsimlab chiqilgan bo‘lishi lozim.
Bu – umumiy, bosh maqsadning xususiy va yakka maqsadlarga bo‘linishini, “maqsadlar shajarasi” ni tuzishni talab qiladi.
Boshqaruv psixologiyasi maqsadlarining tavsifi.
Konkret va aniq o‘lchamlarga ega bo‘lgan maqsadlar. Tashkiliy faoliyat maqsadlarini bu xilda belgilash, tashkilot rahbariyatiga jarayon davomida navbatdagi tashkiliy qarorlarni qabul qilish va ishning borishini baholashga, tashkilot faoliyatining pirovard natijaga nisbatan nechog‘lik samarali hamda to‘g‘riligini belgilashga imkon yaratadi.