Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Болалар жамғармаси (юнисеф)

46
17. Дарсликлар сифатини баҳолаш мезонларин ишлаб чиқиш
Дарсликларни баҳолаш мезонларини ишлаб чиқиш миллий контекст учун мақбул 
бўлган мезонларни яратиш учун имкониятдир. Дарсликлар сифатини оширишга 
қаратилган жараён маъмурлари яхши дарсликларнинг хусусиятлари ва дарсликлар 
ўқув дастурларининг мақсадлари ва тамойилларини қандай акс эттириши мумкин-
лиги тўғрисида ўйлаб кўриш ва буни муҳокама қилиш учун вақт ажратишлари ке-
рак. Буни амалга оширгандан сўнг, улар муҳокамалари натижаларини акс эттирувчи 
баҳолаш мезонларини ишлаб чиқишга киришишлари мумкин. Бу бошқа давлатлар 
томонидан ишлаб чиқилган мезонларни кўчириб олишдан кўра яхшироқ ва самара-
лироқ бўлади.
Қарор қабул қилувчи орган ва сифатни таъминлаш агентлиги ўртасидаги муноса-
батлар дарсликни баҳолаш ва тасдиқлаш жараёнининг шаффофлиги ва холислиги-
ни таъминлашнинг муҳим қисмидир. Таққослаш учун, Жанубий Кореяда дарсликлар 
сифатини таъминлаш жараёнида Таълим вазирлиги (ТВ) ва Корея ўқув дастурлари 
ва баҳолаш институтининг (KICE) вазифалари қуйидагилардан иборат:
ТМ
1. Дарслик яратишнинг бош режасини тайёрлаш.
2. Қайси дарсликлар чоп этилишини ёки ҳукумат томонидан тасдиқлани-
шини аниқлаш
KICE
1. Танлов жараёнининг аниқлаш.
2. Танлов стандартлари ва мезонларини аниқлаш.
3. Саралаш жараёни бошланганлиги ҳақида эълон бериш.
4. Баҳолаш учун тўловларни аниқлаш, эълон қилиш ва олиш.
5. Дарсликларни тасдиқлаш учун комиссия таркибини аниқлаш.
6. Котиб ва саралаш бўйича масъулларни тайинлаш.
7. Тасдиқлаш ва таклифлар / мулоҳазалар учун аризаларни кўриб чиқиш.
8. Дарсликларнинг танлов талабларига мувофиқлигини аниқлаш.
9. Танланган дарсликлар рўйхатини эълон қилиш.
10. Нашриётларга талабга жавоб бермаганликларини тегишли тушунтири-
шларни тақдим этган ҳолда хабардор қилиш.
Дарсликларнинг сифати билан муайян академик фанлар учун маълум мезонлар-
ни баҳолашга киритилиши ўртасида боғлиқлик йўқ. Кўпгина муваффақиятли таъ-
лим тизимлари (масалан, Гонконг ва Жанубий Кореяда) баҳолаш жараёнига муай-
ян фанларга хос мезонлар киритилмайди, Япония каби бошқа мамлакатларда эса, 
17

---

47
умумий ва предметга йўналтирилган мезонлар комбинациясидан фойдаланадилар. 
Муаллифнинг фикрига кўра, предметлар бўйича мезонлар киритилиши керак ёки 
ҳеч бўлмаганда баҳоловчилар умумий мезонларнинг предметга тааллуқли талқини 
қўлланилиши керак.
Дарсликларни баҳолаш мезонлари сонини аниқлашнинг ўзи муаммо ҳисоблана-
ди. AAAS тадқиқоти дарсликларни сифатли баҳолаш учун «материал сифати ўқи-
тишнинг бир нечта, жиддий таҳлил асосида танлаб олинган мақсадларига муво-
фиқлигини чуқур текшириш ўқитишнинг кўп сонли мақсадларига нисбатан юзаки 
таққослашдан кўра самаралироқдир» деган фикрга асосланди (AAAS, 1999).
Бу ерда келтирилган баҳолаш мезонларининг намуналари фақат миллий тизим ичи-
даги мезонлар доирасини, шунингдек тизимлар ўртасидаги тафовутларни кўрса-
тишга мўлжалланган.
1 А Иловада Жанубий Кореянинг КИCЕ томонидан ишлаб чиқилган мезонлари тақ-
дим этилган
40
. 
1 Б Иловада Гонконг мезонлари келтирилган. 
1C Иловада Қўшма Штатларда танланган дарсликларни тасдиқлаш тизимидан 
фойдаланиш ёндошуви қўлланилувчи штатдаги (Виржиния штати) баҳолаш мезон-
ларига мисол келтирилган.
Ҳар қандай баҳолаш жараёнида асосий устуворлик дарслик мазмунини амалда 
мавжуд бўлган ўқиш вақти билан таққослаш орқали ўқитувчи ва ўқувчи юкини тек-
ширишдан иборат бўлиши керак. Дунё бўйлаб кўплаб дарсликларда ўқитувчиларга 
ҳаддан зиёд кўп маълумот берилади; уни ўрганиш учун янада кўпроқ маълумотлар-
ни эслаб қолиш лозим бўлади. Таъкидлаш жоизки, келтирилган мисолларнинг ҳеч 
бирида бу акс этмайди. Бундан ташқари, дарсликларда ишлатиладиган тил тегишли 
даражага эга бўлиши керак. Жуда мураккаб тил ҳам ўрганиш вақтини орттиради ва 
тушунишни қийинлаштиради ва натижада ўқувчи тушунмай ёдлаб олишга ҳаракат 
қилади. Гонконг дарсликларини баҳолаш мезонларида бу ҳолат Корея мезонларига 
қараганда яхшироқ инобатга олинган.
Амалга оширилишни осонлаштириш учун янги баҳолаш тизимидаги асосий домен-
лар сонини чеклаш тавсия этилади – агар уларга баҳолаш жараёнида баҳоловчилар-
га тушунтириш учун тегишли саволлар ва мисоллар тўплами бириктирилган бўлса.
40 Жанубий Кореяда дарсликлар (а) Таълим вазирлиги ёки Таълим вазирлиги томонидан тайинланган агентлик 
томонидан ишлаб чиқилган бўлиши мумкин (уларнинг аксарияти университетлар, аммо илмий-тадқиқот институт-
лари ва бошқа давлат идоралари ҳам бўлиши мумкин); аксарият бошланғич дарсликларга тегишли: улар (б) Таълим 
вазирлиги томонидан рухсат берилган компиляция қилинган дарсликлар сифатида танилган. Авторизация қилиш 
учун тақдим этилган дарсликлар аввал бир қатор техник мезонларга қараб баҳоланмасдан олдин чегара (ўтиш / 
етишмаслик) мезонлари бўйича баҳоланади. 

---

---

---