Birinchi bo‘lim 0 ‘z b e k ist 0n respublikasining konstitutsiyasi va konstitutsiyaviy huquq

K o n s t i tu t s iy a v iy   huquq  tizim i  q a n d a y   tu z ilg a n ?

i t .   K o n s t i tu t s iy a v iy   huquq  fani  q a n d a y   fan  va  u n in g  p r e d ­

m eti  nim a?

12. 

Konstitutsiyaviy huquq fanining  vazifasi  nimalardan  iborat?

13. 

K o n s titu ts iy a v iy   huquq  fa n in in g   boshqa  fa n la r   bilan  mu- 

n o s a b a ti  q a n d a y ?

29

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

II  b o b .  K o n s t i t u t s iy a v iy   n a z a r i y a   a s o s la r i

l-§ .  K o n s titu ts iy a   v a   d a v l a t

Hozirgi  kunda  konstitutsiyani  davlatsiz,  davlatni  konstitutsi- 

yasiz  ta s a v v u r  qilish  qiyin.  Lekin  ular  ijtimoiy  taraqqiyotning  turli 

davri  mahsulidir.  Davlat  konstitutsiya  paydo  bo'lgan  davrdan  an- 

cha  ilgari  vujudga  kelgan  va  konstitutsiyasiz  faoliyat  ko'rsatgan. 

Konstitutsiya  atam asi  konstitutsiya  Asosiy  qonun  bo‘lgunga  qadar 

h am   mavjud  bo'lgan.  Bu  atam a  baynalmilal  a tam a   bo‘lib,  lotin 

tilidan  olingan  va  “o 'rn atam an ”,  “tasdiqlaym an”  degan  m a’noni  be- 

radi.  Konstitutsiya  atam asi  hozirda  “tuzilish”  degan  m a’noda  ham 

ishlatiladi.  Yuridik  jihatdan  Rim  imperatorlarining  ko'rsatmalari 

ham   konstitutsiya  deb  atalgan  davrlar  bo'lgan.

Biz  o'rganadigan  konstitutsiya  esa,  davlatning  asosiy  qonuni 

sifatida  qaraladi.

Davlatlar  paydo  bo'lgan  davrdan  boshlab  davlat  va  shaxs 

o'rtasida  munosabatlar  mavjud  bo'lgan  va  m unosabatlar  o'lchovida 

davlat  manfaati  doimo  ustun  bo'lib  kelgan  (m a’lum  vaqtgacha). 

XVII—XVIII  asrlarda  fuqarolarning  o'z  erki  uchun,  huquq  uchun 

kurashi  nihoyatda  kuchaygan.  Feodal  tuzum   o'rnida  vujudga  kel­

gan  burjua  tuzumi  ham  shu  kurashlar  natijasidir.  Ana  shu  davrlar- 

da  eski  tuzum   o'rniga  kelgan  burjua  tuzum i  progressiv  xarakterda 

bo'lib,  bu  davrda,  eng  avvalo  insonlarning  huquq  va  erkinliklarini 

qonunlarda  m ustahkam lash  am alga  oshirib  borildi.

Shu  davrdagi  demokratik  revolyutsiyalar  natijasida  qo'lga 

kiritilgan  yutuqlarni  alohida  qonunlar  doirasida  m ustahkam lash 

zarurati  tug'ildi.  Bunday  qonun  sifatida  konstitutsiya  paydo  bo'ldi. 

Dastlabki  Konstitutsiya  hisoblanuvchi  AQShning  1787-yilgi  Konsti- 

tutsiyasi  davlatning  asosiy  qonuni  sifatida  o'rnatildi.

U  qonunchilik,  ijro,  sud  hokimiyatini  tashkil  etish  prinsiplari 

va  tartibi,  federatsiya  tarkibiga  kiruvchi  subyektlar  huquqlarini 

belgilash  bilan  cheklangan  edi.  Fuqaro,  shaxs  huquqlari  unda  bel- 

gilanmadi,  faqat  Kongress  fuqarolar  huquq  va  erkinliklariga  zid 

keluvchi  qonunlar  qabul  qilishi  mumkin  emas  degan  qoida  unda 

o'z  aksini  topgan.  Konstitutsiya  yaratuvchilarning  fikricha  “nima

30

www.ziyouz.com kutubxonasi