Bir qavatli sanoat binolarini yig’ma qurilma elemetnlar asosida barpo etish texnologiyasi

3-jadval
Temir beton konstruksiya va buyumlarni ko'tarish va loyihadagidek qilib o'rnatish uchun maxsus moslamalar

T/b №	Qurilma yoki moslamaning nomi, tadqiqotchi tashkilot, chizma №	Shartli shakli va asosiy o'lchamlari	Texnik ko’tsatkichlari			Ishlatilishi, qo'llanish sohasi
			Yuk ko'tarish quvvati, (tonna)	Qurilma vazni ^Qvaz^,(tonna)	Ishchi jarayonidagi o'lchami, h ( metr )
1	2	3	4	5	6	7
1	Universal moslama,		25	0.42	1.5	Maxsus teshikli ustun
	ЦНИИОМТП,					(kolonna)larni
	РЧ-455-69					ko'tarib
						o'rnatishga
						mo'ljallangan
2	Moslama (traversa)		30	0.45	1.6	Qo'shustun (kolonnalarni)
	ПИ"промконс-					ko'tarish va
	трукция"					o'rnatishga
	№20527М-13					mo'ljallangan,
						ilgaklarni
						bo'shatish
						erdan turib
						bajariladi
3	Moslama (traversa) ПИ		6,0	0,39	2,8	Uzunligi 6 m gacha
	"Глав сталь-					ko'prikli
	конструкция					kranlar osti
	№ 185					to'sin
						(balkasini)
						o'rnatish-
						yig'ishga
						mo'ljallangan
4	Moslama (traversa) ПИ		9,0	0,94	3,2	Uzunligi 12 m gacha
	"Промсталь-					ko'prikli
	конструкция					kranlar osti
	№1968Р-9					to'sin
						(balkasini)
						o'rnatish-
						yig'ishga
						mo'ljallangan
5	Moslama (traversa)		25,0	1,75	3,6	Uzunligi 24 - 30 m
	ПИ"Промсталь-					gacha bo'lgan
	конструкция					ferma va
	№ 15946Р-11					to'sin
						(balkalarni)
						o'rnatish-
						yig'ishga
						mo'ljallangan
6	Moslama (traversa) ПИ"Промсталь конструкция № 15946Р-10		5,0	0,45	1,8	Uzunligi 6-12 m gacha bo'lgan yig'ma devor paneli va yupqa devorlarni o'rnatish- yig'ishga mo'ljallangan

Tayanch ustunlar (kolonnalar) stakansimon uyali poydevorga o’rnatilgandan so’ng vertikal va gorizontal yo’nalishlarda rostlanadi va shu stakan-uyalarga maxsus (po’lat, temir-beton yoki yog’och) ponalar, inventor ponasimon vkladishlar va konduktorlar vositasida vaqtinchalik maxkamlanadi. Bo’yi 12 m va undan uzun kolonnalarni o’rnatib vaqtinchalik maxkamlash uchun shuningdek osma raschalkalar ham qo’llaniladi.

Ko’prikli kranlar osti to’sinlarini o’rnatib viverka qilish uchun maxsus konduktor- strubsinalardan foydalanamiz. Ferma va stropil to’sinlarni maxkamlashda ularning yuqori kamariga beldovlar (inventor rasporkalar) va uloq (связы, rus.; tears, eng.) biriktirib tortish bilan, yoki tomyopma plitalarni bira-to’la o’rnatib payvandlash bilan qotiriladi. Agar montaj qilinayotgan elementlar uzunligi 18 m gacha bo’lsa, ravoq (prolet) o’rtasidan bir dona rasporka orqali rostlansa yetarli bo’ladi va uzunlik 18 m dan oshganda proletning uchdan bir qismi kengligida ikkita rasporka o’rnatib qotirilishi lozim.
Montajchi ustalar ish o’rnini tashkil qilishda, ular balandlikda ishlashlari talab qilinayotgan holatlarda, balandlik 5 m gacha bo’lganda ko’chma podmostlar o’rnatib beriladi, balandlik 8 m gacha bo’lsa ko’chma suppachali norvonlardan va balandlik 8 m dan oshib borsa osma suppachali va to’siqli montaj maydonchalari va norvonlaridan foydalanamiz. Barcha balandlik montaj moslamalari oldindan sinovdan o’tkazilgan va sinovdan o’tkazilganlik tamg’alariga ega bo’lishi va to’siqlar bilan ta’minlanishi talab etiladi.

1. 
   Bino va inshootlarni yig’ma temir-beton elementlar vositasida barpo etish usullari
   

Bino va inshootlar montaj usularini aniqlashda, qurilish-montaj jarayonlarining bajarib borish yo’nalishiga bog’lanadi, masalan: birma-bir tiklash (differensial), bira-to’la tiklash (kompleks), yoki arslashtirib tiklash (kombinasiya) usullari)), vertikal, gorizontal,
Binoning bo’ylama yo’nalishida, yoki ko’ndalang yo’nalishda, montaj kranlarining soniga bog’lab, shuningdek binoni montaj qilish qamrovlar soni va o’lchamlariga bog’lanadi.
Bir qavatli sanoat binolarini montaj amallarini ko’pchilik hollarda o’zi yurar tug’li (стрела, rus. – dart, eng.), havo damlangan g’ildirakli yoki g’ozpanja zanjirli ko’tarma kranlar vositasida bajariladi. Sanoqli hollarda, texnik jihatdan balandligi ulkan sanoat binolari montajida minorali ko’tarma kranlar xizmatidan foydalaniladi.
Konstruktiv elementlar montaji bilan parallel ravishda boshqa barpo etish amallari ketma-ketlikda bajarilib boriladi. Masalan, montaj choklarini sementli qurilish qorishmasi yoki quyma beton qorishmasi bilan to’ldirib shibbalash, payvandlash ishlari, rezbali boltlarni o’rnatish va qotirish, zanglashga qarshi antikorroziya surkamalarini surish, germetik vositalarida tirqishlarni to’ldirish, montaj choklarini ko’rinmasligi uchun ustidan maxsus qoplama bezaklar o’rnatish amallari shular jumlasiga kiradi.
Odatda, montaj ishlarini, amallarni bajaruvchi mashina va mexanizmlarni tanlashdan boshlanadi. Shu maqsadda biz ham, berilgan topshiriqni amalda bajarish uchun ko’tarma kran tanlaymiz.
Konstruktiv elementlarning asosiy montaj ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Elementlarning (har birining alohida) to’liq montaj vazni, Q_vz;
  
• 
  elementni montaj qilishda asosdan ko’tarma kran ilgagigaca bo’lgan balandlik, H_il;
  
  • 
    ko’tarma kran tug’i(strelasi)ning qulochi, L_ql;
    

ko’tarma kran tug’ining talab qilingan balandlik bo’yicha uzunligi-L_st; Elementning montaj vazni deb, montaj qilinayotgan elementning xususiy massasi,
vaqtinchalik ushlab turuvchi va montajchilar ishlashi uchun maydoncha, norvoncha,
ko’tarish moslamalarining yig’ilgan massasiga teng bo’ladi va
quyidagi formula vositasida hisoblasa bo’ladi (tonna hisobida):
Q_m=Q_el+q₁+q₂, (8)
bunda, – montaj qilinayotgan konstruktiv elementning vazni, tonnada; – yukni ko’tarib loyihada korsatilgan shaklda va vaziyatda o’rnatish uchun maxsus moslama- larning vazni, tonnada; – montajchi ustalar tayanib turuvchi maydonchalar, tortqi va norvonlarning massai, tonnada;
Konstruktiv elementlarni qurilish maydoni asosidan loyihada ko’rsatilgan o’rniga montaj qilishda, asosdan ko’tarma kran ilgagigacha balandlik H_il, quyidagi formula vositasida aniqlasa bo’ladi (metr hisobida):

(9)

bunda, – ko’tarma kran turgan maydon sathidan element o’rnatilayotgan tayanch sathigacha bo’lgan vertikal oraliq masofa; – montaj xavfsizligini taminlash va elementni loyiha o’rniga tushirish uchun zarur bo’lgan zahira(zapas) vertikal masofa (odatda bu masofani 0,5…1,0 m deb qabul qilamiz); – montaj qilinayotgan elementning qalinligi yoki balandligi; – montaj qilinayotgan elementni ko’taruvchi moslamalar (strop va traversalar) ning balandligi (yuqorida keltirilgan 2 jadvaldan olinadi);
Ko’tarma kran tugidan talab qilinayotgan balandlikkacha vertikal masofa - H_str quyidagi formula orqali topiladi (metr hisobida):

(10)
bunda, – kotarma kran tug’idan ilgagigacha bolgan o’zgarib turuvchi vertikal masofa bo’lib, bu kran chig’irig’idan boshqariladi (odatda 2 m gacha qabul qilinadi);
Ko’tarma kran tug’ining qulochi, ya’ni kran markaziy aylanish o’qidan gorizontal yonalishda, kran tug’ining eng optimal burchak ostida qancha masofaga yukni uzatish masofasiga aytiladi va quyidagi formula orqali topiladi (metr hisobida):

(11)
bunda, c – kran tug’ining cheka qismidan montaj qilinayotgan tayanch chetigacha bo’lgan masofa (odatda 0,5…1,5 metr hisobida olinadi); d – montaj qilinayotgan element cheka qirrasidan kran ko’tarish chig’irig’i markaziy o’qigacha bo’lgan gorizontal masofasi; e – kran tug’i (strelasi) chetidan markaziy o’qigacha masofa, odatda bu masofani 0.25…0.5 m qabul qilish mumkin 2- rasm.
Yuqorida keltirilgan (9) formulaga asosan, berilgan topshiriqdagi binoni barpo etishda ko’tarma kran uchun konstruksyalarni ilib ko’tarish balandligi H_il aniqlaymiz, masalan:

1. 
   oqim uchun - H_il=0+0.5+9.4+1.6+2=13.5 m (temirbeton ustunlar montaji uchun);
   
2. 
   oqim uchun- H_il=5.2+0.5+1.0+2.8+2=11.5m (uzunligi 12m li o’rta qator temirbeton kranosti to’sinlari uchun);
   

2– rasm. O’ziyurar mobil tug’li (strelali) kranlar uchun montaj korsatkichlarini hisoblash sxemasi.

- H_il=5.2+0.5+1.4+3.2+2=12.3m (o’rta qatorda o’rnatiluvchi kran osti to’sinlari montaji uchun);

3. 
   oqim uchun- H_il=8.4+0.5+3.41+2.8+2=17.11m (12m li podstropil fermasi uchun);
   

- H_il=8.4+0.5+2.73+3.6+2=17.23m (18m li stropil fermasi uchun);

- H_il=11.15+0.5+0.3+1.6+2=15.55m (6x3m li tomyopma plita uchun);

4. 
   oqim uchun - H_il=10.5+0.5+1.5+2+1.8=16.3 m (devorbop panellar montaji uchun).
   

1. 
   Topshiriqqa asosan tanlangan konstruksiyalarni montaj qilish uchun ko’tarma kranlarning talab qilingan yuk ko’tarish qobiliyati qancha bo’lishi lozimligini yuqorida keltirilgan (8) formulaga asosan aniqlaymiz, masalan: 1 oqim – Q₁=10.7+0.39+0.12=11.21t;
   

2 oqim – Q₂=10.7+0.94+0.12=11.76t;
3 oqim – Q₃=15.6+1.75+0.12=17.47t;
4 oqim – Q₄=1.3+0.45+0.12=1.87t.

2. 
   Topshiriqqa asosan tanlangan konstruksiyalar montaji uchun kotarma kran tug’ining (стрела, rus. – jib, eng.), uzunligini quyidagi formuladan aniqlansa bo’ladi:
   

(12)
Bunda, h_sh-ko’tarma kran tayanib turgan asosdan (zamin sathidan) kran tug’i ilingan sharnirgacha bo’lgan masofa, odatda o’zi yurar kotarma kranlar uchun bu masofa
hsh=1.5m balandlikda ilinadi (2-rasm); -ko’tarma kranlar tug’ining asos-zamin sathiga nisbatan optimal qiyqlik burchagi, odatda bu burchak α=75…77 bo’lganda kranning yuk ko’tarish qobiliyati eng yuqori bo’ladi;

3. 
   Ko’tarma kran tug’ining optimal qiyqlik burchak ostida qancha masofaga yukni uzatib bera olishini (bu masofa kranning qulochi deb ataladi) quyidagi formuladan aniqlansa bo’ladi:
   

(13)

Yuqorida qabul qilingandek (12-13 formula), har bir montaj oqimi uchun ko’tarma kran tugining qulochini aniqlab chiqmiz:

1 oqim L_tg’= (11.42-1.5)/sin75 =9.92/0.96=10.33m;