Biotexnologiya asoslari

Ikkilamchi emulgirlash. Bu yo’l bilan immobilizasiya qilganda, avvalo fermentni suvdagi eritmasini organik polimerdagi emulsiyasi tayyorlanadi. Tayyor emulsiyani yana bir bor suvda dispersiya qilinadi. Natijada, fermentni suvdagi eritmasini saqlagan organik moddani (polimerni) emulsiyasi hosil bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan organik eritma qotadi, va immobillashgan ferment saqlovchi polimer zarrachalari hosil bo’ladi.
1972 yilda S.Mey va N.Li lar bu usulni modifikasiya qildilar va membrana hosil qiluvchi materialar sifatida suvda erimaydigan polimer o’rniga katta molekulyar massaga ega bo’lgan suyuq uglevodorodlardan foydalanishni tavsiya qildilar. Bu usul suyuq membranalarda immobilizasiya qilish deb ataldi. Bundan tashqari tolaga kiritish, liposomaga kiritish, mikroemulsiya hosil qilish kabi bir qator usullar mavjud.

Fermentlarni immobilizasiya qilishinig kimyoviy usullari

Kimyoviy usullarni boshqa usullardan asosiy farqi kimyoviy ta’sir natijasida ferment bilan tashuvchi orasida qo’shimcha kovalent bog’i paydo bo’ladi. Bu usulda immobilizasiya qilingan fermentlarni kamida ikkita ustunligi bor. Birinchidan, ferment va tashuvchi orasidagi kovalent bog’, hosil bo’lgan kon’yugatni yuqori mustaxkam qiladi. Boshqacha qilib aytganda ferment ishtirokida o’tadigan reaksiyalarni rN, harorati va boshqa ko’rsatkichlarini o’zgartirish, fermentni desorbsiyasiga, shu tufayli olinadigan maxsulotni ifloslanishiga olib kelmaydi.
Bu esa ayniqsa medisina, oziq-ovqat maxsulotlari, analitik ishlar uchun reaktivlar olishda o’ta muhim ahamiyat kasb etadi. Ikkinchidan, kimyoviy modifikasiya fermentni faolligini va mo’tadilligini oshirishiga olib keladi. Faqatgina kimyoviy yo’l bilan, ko’p nuqtalik bog’lanishlar natijasida fermentni mo’tadilligini oshirish mumkin. Bu usulni kamchiligi, ba’zi-bir fermentlar kimyoviy modifikasiya jarayonida o’z faolligini yo’qotib qo’yadilar.

Nazorat savollari:

1. 
   Fårmåntlàr qanday sinflàrgà bo’linàdi?
   
2. 
   Glikozidàzàlàr haqida nimàlàrni bilàsiz?
   
3. 
   Protåinàzàlàr haqida mà’lumot båring.
   
4. 
   Fårmåntlàrning õàlq õo’jàligidàgi àhàmiyati nimàlàrdàn iboràt?
   
5. 
   Fårmåntlàr produsåntlàrini o’stirish jàràyonigà àsosiy tà’sir etuvchi omillàr nimàlàrdàn iboràt?
   

7-mavzu. ÀMINOKISLOTÀ VA ORGANIK KISLOTALAR ISHLÀB CHIQÀRISH

Reja:

1. 
   Aminokislotlar;
   
2. 
   Lizin va glutamin kislota ishlab chiqarish;
   
3. 
   Organik kislotalar olish;
   
4. 
   Sirka kislota ishlab chiqarish;
   
5. 
   Sut kislota ishlab chiqarish.
   

ÀMINOKISLOTÀLÀR ISHLÀB CHIQÀRISH

Kåyingi yillàrdà õàlq õo’jàligi và mådisinàdà turli õil àminokislotàlàr kång miqyosdà qo’llànilmoqdà. Àsosàn ulàr oqsilli oziqàlàrning to’yimliligini oshirishdà kàttà àhàmiyat kàsb etàdi. Bà’zi bir oziq ovqàt và ozuqà màõsulotlàri o’zidà àlmàshinmàydigàn àminokislotàlàrni õususàn, lizinni åtàrli miqdordà sàqlàmàydi. Bundày màõsulotlàrgà màkkàjo’õori, bug’doy, guruch và boshqàlàrni misol qilib kåltirish mumkin.
Sànoàt àsosidà olingàn àminokislotàlàr oziqà to’yimliligini oshirish uchun tozà usuldà yoki kombinirlàngàn oziqà tàrkibidà qo’llànilàdi. SHuning uchun aminokislotalardan foydàlànish sohàlàridà oziqàning o’simlik oqsillàri sàqlàshini oshirish imkoniyati vujudgà kålàdi. Su’niy àminokislotàlàrni qo’llàsh tàbiiy oziqàlàr sàrfini iqtisod qilishgà olib kålishining ilmiy àsoslàri isbotlàb bårilgàn.
Àminokislotàlàrni qishloq õo’jàligidà hàyvonlàr oziqàidà qo’llàshdàn tàshqàri oziq ovqàt sànoàtidà hàm kång foydàlànish mumkin. Ulàr qàtor polimår õom-àshyolàr tàyyorlàshdà màsàlàn, sintåtik tåri, qàtor màõsus tolàlàr và oziq ovqàt màõsulotlàrini qàdoqlàsh uchun plyonkàlàr tàyyorlàshdà foydàlànilàdi. Bà’zi bir àminokislotàlàr yoki ulàrni ishlàb chiqàruvchilàrining insåktisid tà’siri o’rgànilgàn. Måtionin yoki -àminomoy kislotà dorivor vositàlàr sifàtidà kång qo’llànilàdi.
Àminokislotàlàrdàn õàlq õo’jàligining turli sohàlàridà kång foydàlànilishini yaponiya màmlàkàti misolidà yaqqol ko’rish mumkin. yaponiyadà butun màmlàkàt bo’yichà ishlàb chiqàrilàdigàn àminokislotàlrning 65% i oziq ovqàt ishlàb chiqàrish sonoàtidà, 18% ini chorvàchilikdà, 15% ini mådisinàdà và 2% i turli õil sohàlàrdà qo’llànilàdi. Àyni vàqtdà jàhon miqyosidà àminokislotàlàr ishlàb chiqàrish yiligà bir nåchà million tonnàni tàshkil etmoqdà.
Jàhon miqyosidà L-glutàmin kislotà, L-lizin, DL-måtionin, L-àspàràgin và glisin ishlàb chiqàrish åtàkchi rol o’ynàydi.
Àminokislotàlàrni olishning àsosiy usullàri quyidàgilàr hisoblànàdi:

•