«biologiya» kafеdrasi

Ish tartibi va topshiriqlar: Unayotgan urug’larning yoki yashil o’simliklarning kislorod qabo`l qilish jadalligini aniqlash uchun Bunzen kolbasiga 100 ml kontsentratsiyasi bir normal NaOH yoki KOH eritmasi quyiladi. Kolbaning og’zi ilmoqli tiqin bilan berkitilib, uning ilmog’iga 10-15 g nishlangan urug’ solingan xaltacha osiladi (xaltacha dokadan tayyorlanadi). Shu holatda tayyorlangan tajriba kolbasi rasmda ko’rsatilganidek shtativga o’rnatiladi. Kolbaning jumragi rezina ichagi yordamida shisha nay bilan tutashtiriladi. Shisha nayning pastki uchi esa rangli suv qo’yilgan stakanga botirilib qo’yiladi. Oradan bir necha minut o’tgandan so’ng stakandagi rangli eritma yuqoriga ko’tarila boshlaydi, urug’ning nafas olishi qancha kuchli bo’lsa, rangli eritmaning ko’tilishi ham shuncha tezlashadi. Chunki unayotgan urug’lar kolbadagi havo tarkibidagi kislorodni qabo`l qiladi va buning o’rniga CO₂ni ajratib chiqaradi. Ajralib chiqqan CO₂ ni esa kolbadagi ishqor yutadi. Natijada kolbadagi havo siyraklasha boshlaydi. Havoning siyraklashish tezligi nafas olish jadalligiga bog’liq bo’ladi.
Rangli eritmaning shisha nay bo’ylab ko’tarilish tezligini hisobga olish mumkin. Buning uchun bir soat mobaynida ko’tarilgan rangli eritma hajmini (sm³) hisobga olib, buning asosida 1 g yoki 100 g urug’ning bir soat mobaynida ko’tarilishi mumkin bo’lgan rangli eritma darajasini aniqlash mumkin va chiqqan sonni shu urug’lar qabo`l qilgan kislorodning taxminiy miqdori deb qabo`l qilish mumkin.
O’simlikning bargi yoki boshqa qismlarining nafas olish jadalligini ham yuqorida bayon qiligan usul bilan aniqlash mumkin. Buning uchun tajribadagi kolbaning ustiga qora xaltacha kiydirib qo’yiladi, ko’tarilgan sathi aniqlanadi, ma’lum vaqtdan keyin esa natija hisoblanadi. Nafas olish jarayonini aniqlashda olingan hamma ma’lumotlar quyidagi jadvalga yoziladi va xulosa chiqariladi.
jadval

Tekshiriladigan urug’ nomlari	Tekshiriladigan urug’ni miqdori	Tajriba vaqti			Trubkadagi rangli suvning sathi			Nafas olish jadalligi
		Boshlanishi	Oxiri	Davom etish (min)	Boshlanish holi	Oxiri holati	Farqi (ml)	Miqdori, ml (g) soat

Vazifa:

1. 
   Unayotgan urug’larni ishqor solingan Bunzen kolbasiga joylashtirish.
   
2. 
   Kolbani shisha nay va uni rangli eritma bilan tutashtirish.
   
3. 
   Rangli eritmaning ko’tarilish tezligiga qarab, nafas olish jarayonini kuzatish.
   
4. 
   Tajribani har xil o’simlik urug’lari va yashil barglari bilan o’tkazish hamda xulosalar qilish.