Биология кафедраси тўйчиева Зиёда Абдихолиқ қизи

Қориноёқли ва бошоёқли моллюскаларнинг заҳарли мосламаси
Қонуснинг жароҳатлаш аъзоси ҳартумида жойлашган унда санчувчи тишлар бўлади. Хартум ҳалқум билан туташган бўлиб, унинг вентрал деворида эса тишли радула жойлашган. Заҳар махсус безларда-заҳарли безларда ишлаб чиқарилади. Безларда халқумга борувчи найчалар бўлиб. У орқали заҳар тишларга етиб боради. Бошқа вакилларида бундай заҳар безлари бўлмайди. Бошоёқли моллюскаларда махсус заҳар ишлаш безлари бўлмайди, токсик суюқлик сўлак безларида ҳосил бўлади. Лекин улар кучли жароҳатловчи аъзога эга, бу шохсимон жағлардир. Бошоёқли моллюскалар ўз ўлжасида жағлари ёрдамида ҳосил қилган жароҳатларига сўлак безларининг заҳарли секретини юбориш билан ҳолок қилади. Бу моллюскаларнинг заҳар инсон учун хавфлидир.
Қориноёқли ва бошоёқли моллюскаларнинг заҳари
Тажрибаларга кўра конус заҳарининг сичқонларга бўлган таъсири қўйидагича: мускулларнинг мадорсизланиши, тремор, атаксия, чуқур рефлексларнинг бузилиши, фалажлик ва ҳаказолар кузатилади. Заҳар периферик асаб системасига таъсир кўрсатибгина қолмай, балки парасимпатик асаб системаси, постганглионлар толаларига ҳам таъсир кўрсатади, яъни юрак фаолиятини сўсайтириш хусусиятига эга. Баъзи маълумотларга қараганда заҳар нейротроп хусусиятига ҳам эга. Т.Whyteet R.Endean (1962 й).
Бошқа моллюскалар заҳарида тетрамин, гистамин, холин моддалари бўлиб, бошоёқли моллюскалар заҳари шу билан бирга силлиқ мушакли аъзолари ва ҳазм йўли фаолиятини ҳам издан чиқаради.
Моллюскалар заҳаридан заҳарланишдаги клиник манзара
Қориноёқли моллюскалардан заҳарланиш учраб турадиган ҳолат бўлиб, одам моллюскаларни эҳтиётсизлик қилиб қўлига олганда, радула тишлари ёрдамида улар терини жароҳатлайди ва заҳарини юборади. Жароҳатланган соҳа увишиб, заҳар тезда қонга ўтади, умумий интоксикация кузатилади: қалтираш, қулоқларнинг шанғиллаши, бош айланиши, мадорсизлик мушакларнинг фибрилляр силкиниши, оғиз қуриши, ҳансираш, асфиксия ва ҳаказо.
Бошоёқли моллюскалардан заҳарланиш. Саккизоёқлилардан заҳарланганда оғир умумий интоксикация белгилари пайдо бўлади: бош оғриши, оғиз қуриши, кўнгил айниши ва баъзан истима кўтарилиши кўзатилади. Енгил заҳарланганда соғайиб кетиш мумкин. Оғир заҳарланиш кўпинча ўлим билан тугайди. Ф.Ф.Тализининг 1970 йилда нашр қилинган китобида қўйидаги мисол келтирилади: Шарқий денгиз пляжларидан бирида бир ёш йигит унча катта бўлмаган саккизоёқни қирғоққа олиб чиқади. Атрофдагиларга уни кўрсатар экан, танаси бўйлаб ҳаракат қилишига имконият яратиб беради. Бўйнигача кўтарилган саккизоёқ, йигитнинг бўйинини бирдан тишлаб олади. Йигит кучли оғриқ пайдо бўлиб, бўлган кичкина жароҳатчадан қон отилиб чиқа бошлайди. Йигит оғзи қуриб қолаётганидан, ютинишга қийнаётганидан шикоят қила бошлайди, сўнг қусади, нафас олиши қийинлашади, брак фаолиятининг бўшашиши ва асфиксия натижасида бемор ҳалок бўлади. Моллюскалардан заҳарланганда симптоматик даво ўслуби қўлланилади.