Биология кафедраси тўйчиева Зиёда Абдихолиқ қизи

Заҳарли полихеталарнинг заҳарлаш мосламаси
Кўп туклиларнинг ҳимоя аъзоси уларнинг тукларидир. Туклар тузилиши жиҳатидан мураккаб ва оддий бўлиши мумкин. Мураккаб тукларнинг асосий қисми оддий тукнинг тузилишига ўхшайди, охирги қисми эса игна шаклида бўлиб, бир томонида тишчалар бўлади. Айрим ҳалқали чувалчангларнинг параподияларида мустаҳкам, йўғон тукчалари бўлади. Тукларнинг ичи қувурсимон бўш, девори эса мўрт бўлиб, қўлга теккудек бўлса синиб, терига чуқур санчилади. Бунда терида кучли оғриқ ва яллиғланиш юзага келади. Аммо тукнинг ўзида заҳарли безлар бўлмай, тук қопчаси асосида қандайдир безлар бор, лекин унинг махсулоти инсонга қанчалик зарар етказиши тўла аниқланмаган.


Полихеталар заҳари ва заҳарланишидаги клиник манзара
Барча полихеталарнинг заҳарлилиги бир хилда бўлмай айримлари терини маълум чегарада зарарласа, бошқалари билан зарарланганда умумий интоксикация ҳолатлари кузатилади. Полихет заҳари фанда “нейротоксин” деб юритилади. Заҳарланишнинг асосий белгиси ўткир оғриғи ва терининг яллиғланиши. Айрим ҳолларда кучли бош оғриғи, кўнгил айниши асфиксия кузатилади. Бундай заҳарланишда ўлим ҳоллари қайд этилмаган.
Ўзига хос давоси топилмаган тукларининг синиқлари спирт сода аралашмаси билан артиб тозаланади, кейин балиқ мойи шимдирилган боғлам билан боғлаб қўйилади. Тишланган жойни аввал физиологик аралашма билан ювиб, сўнгра асептик боғич қўйиш мақсадга мувофиқдир.
Кам туклиларнинг заҳарлилиги
Кам туклилар ичида фақат ёмғир чувалчангларигина (Lumbricus terrestris) кўпайиши даврида заҳарлилик хусусиятини намоён қилади. Бу холат чувалчангларнинг жинсий безлари фаолияти билан боғлиқ бўлиб, шу чувалчанглар заҳарлилик даврида еб қўйган уй паррандалари заҳарланиб ўлишлари мумкин. Узоқ вақт бу ҳодиса ечилмай, муаммо бўлиб келган. Олимлардан С.В.Пигулевский ва бошқаларнинг тажрибаси натижасида бу муаммо ҳал этилди. Улар бу чувалчангларнинг жинсий етилиши даврида уларнинг жинсий безларида токсинлар фаслий йиғилиши илмий асослаб берилди.