Biologiya 9-sinf

2. Energiya almashinuvi va uning bosqichlarini tushuntirib bering. 
Energiya almashinuvi (dissimilyatsiya) jarayonida tirik organizmlarda moddalarning parchalanishi ro'y 
beradi. Bu assimilyatsiyaning teskarisidir. Yuqori molekulali birikmalarning parchalanishi energiya ajralishi 
bilan boradi. Shuning uchun energiya almashinuvi jarayoni dissimilyatsiya deb ham yuritiladi.Tirik 
organizmlar hujayrasida kechadigan energiya almashinuvi jarayonini uchta bosqichga ajratish mumkin. 
Birinchi bosqich 
- 
tayyorgarlik bosqichi bo‘lib, bunda uglevodlar, yog‘lar, oqsillar, nuklein kislotalarning
yirik molekulalari oddiy molekulalarga parchalanadi. M
isol uchun, kraxmal glukozagacha, yog‘lar yog‘
kislotasi va glitseringacha, oqsillar aminokislotalargacha parchalanadi. Bu bosqichda parchalanish natijasida 
hosil bo‘lgan energiyaning barchasi issiqlik energiyasi sifatida tashqi muhitga ajraladi. 
Ikkinchi bosqich 
- 
glikoliz, ya’ni kislorodsiz (anaerob) parchalanish deyiladi. Odam, ko‘pgina hayvonlar va mikroorganizmlar
hujayrasida asosiy energiya manbai glukoza hisoblanadi. Glikoliz ketma-ket keluvchi bir qancha fermentativ 
reaksiyalar yig‘indisidan iboratdir. Uning hosil bo‘lishida o‘ndan ortiq oraliq reaksiyalar hosil bo‘ladi.
Uchinchi bosqich 
- 
kislorodli (aerob) parchalanish, ya’ni to‘la parchalanish hisoblanadi. Bu jarayon amalga
oshishi uchun kislorod bo‘lishi shart. Aerob oksidlanish mitoxondriyada am
alga oshadi. Aerob 
parchalanishning har bir oraliq bosqichida anaerob parchalanish singari energiya ajraladi. Ammo bu 
bosqichlarda ajraladigan energiya miqdori anaerob parchalanishda ajraladigan energiyaga nisbatan ancha 
yuqori bo‘ladi. Natijada kislorodli
parchalanish natijasida 2600 kJ energiya hosil bo‘ladi. Glikoliz natijasida
hosil bo‘lgan 2 molekula sut kislotasi mitoxondriyada kislorod ta’sirida parchalanganda 36 molekula ATF

---

hosil bo‘ladi.