Biologiya 9-sinf

2. Plastik almashinuv: DNK va RNK sintezi qanday amalga oshadi? 
Biologik sintez reaksiyalarning to‘plami plastik almashinuv deb ataladi. Quyida plasti
k almashinuvning eng 
muhim shakllaridan bo‘lgan DNK, RNK va oqsil biosintezi bilan tanishamiz. 
Hujayrada DNK sintezi
. DNK 
molekulasi ikki zanjirdan tuzilgan qo‘sh spiral bo‘lgani uchun uning sintezi shu qo‘sh spiralni yaratishdan
iborat. Bu zanjirlar bir-b
iriga to‘la komplementar, ya’ni biri ikkinchisini to‘ldirib turadi. DNK
molekulasining sintezi uning boshlang‘ich qo‘sh zanjirining ikkita alohida zanjirlarga ajralishiga va ular har
birining strukturasiga mos ikkinchi zanjir yaratilishiga asoslangan. DNK zanjirlarini bir-biridan ajratuvchi 
alohida ferment mavjud bo‘lib, bu ferment DNK molekulasida asta siljib, birin
-ketin nukleotidlar orasidagi 
kuchsiz vodorod bog‘larini uzadi. Boshqa ferment esa har bir alohida zanjir bo‘ylab harakatlanishi davomida
eski 
zanjir nukleotidlarga komplementar bo‘lgan yangi zanjir nukleotidlarni ulaydi. Demak, yangi
sintezlangan DNK ikki zanjirli duragay molekula bo‘lib, uning bitta zanjiri eski, ikkinchisi esa yangidir. Bu
jarayonda bir zanjirdagi adenin A qarshisida ikkinchi zanjirda timin T, guanin G qarshisida sitozin C va 
aksincha, joylashadi. DNK molekulasining ikki hissa ortishiga DNK replikatsiyasi deyiladi. 
RNKlar sintezi
, 
asosan yadroda, DNK molekulasidagi nukleotidlar tartibi shaklida yozilgan axborotni i-
RNKga ko‘chi
rib 
olgandek o‘tishiga 
- transkripsiya deb ataladi. DNK zanjiri matritsasi asosida RNK sintezlanishi jarayonda 
DNKdagi nukleotidlar qatori RNKdagi nukleotidlar qatorida takrorlanadi, faqat DNK dagi T(timin) o‘rniga
U (uratsil), dezoksiriboza o‘rniga riboza
joylashadi. Shuni ta’kidlab aytish kerakki, DNK molekulalari juda

---

katta, ularda yozilgan axborot juda ko‘p, RNKlar DNK molekulasining kichik bir qismiga to‘g‘ri keladi.
Bitta DNK molekulasida yuzlab, minglab i-RNK, t-RNK, r-RNKlar sintezlanishi mumkin. Har bir i-RNK 
dagi axborot kamida bitta oqsil molekulasi sintezi uchun yetarlidir.