Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
Dorivor o ‘ simliklar
Zaharli o ‘ simliklar
O‘ simlik
Qaysi kasallikda 
q o ‘ llaniladi?
O‘ simlik
Zaharlanish belgilari
1 2 - § . H a y v o n o t d u n y o s i
H a y v o n la rn in g o ‘ ziga xo s x u s u s iy a tla ri. Hayvonot dunyosi 
o'simliklardan farqlanib:
• erkin harakatlana oladi;
• asosan, geterotrof oziqlanadi;
• ko‘ pchiligida asab tizimi taraqqiy etgan b o ‘ ladi.
Hayvon organizmi organlar sistemasidan tashkil topgan. M a­
salan: hazm qilish, nafas olish, qon aylanish, ayirish sistemasi. 
Organlar sistemasi organlardan iborat. Masalan: yurak, buyrak, 
o ‘pka, jigar. Organlar to ‘qimalardan tuzilgan. Hayvonlarda to ‘rt xil: 
qoplovchi, biriktiruvchi, nerv va muskul to ‘qimalari bor. To‘qimalar 
hujayralardan tarkib topgan.
H a y v o n la rn in g a h a m iy a ti.
Hayvonlarning tabiatdagi ahamiyati quyidagilardan iborat:
• oziq zanjirida ishtirok etadi;
• tabiat sanitarlari hisoblanadi (yom g‘ ir chuvalchangi, g o ‘ ng 
q o ‘ ng‘ izi);
• suvni organik qoldiqlardan tozalovchi biofiltr organizm (ikki 
pallali mollyuskalar) vazifasini bajaradi;
• urug‘ va mevalarning tarqalishiga yordam beradi (yumron- 
qoziq, olmaxon, qushlar);
59

---

Q
edurtm_uz
• o simliklarni changlatadi (asalari, kapalak).
Inson faoliyatidagi ahamiyati:
• oziq-ovqat (g o ‘sht, tuxum);
• sanoat xomashyosi (jun, pat);
• transport vositasi (ot, eshak);
• q o ‘ riqchi (it);
• dorivor (ilon zahari, bo‘ rsiq yo g ‘ i);
• kasallik tarqatuvchi (pashsha, chivin);
• kasallik q o ‘zg‘atuvchi (leyshmaniya, triponosoma).
H a y v o n la r s is te m a tik a s i. Hayvonot dunyosi xilma-xil bo‘ lib,
2,5 mln ga yaqin turni o‘z ichiga oladi. Ularni farqlashda hayvon­
lar sistematikasidan foydalaniladi. Hayvonot dunyosi umurtqasining 
mavjudligiga ko‘ ra, umurtqali va umurtqasiz hayvonlarga b o ‘ linadi. 
Umurtqa ichki organlar uchun tayanch vazifasini bajaradi. Umurt- 
qalilarga bitta tip xordalilar tipi kiradi. Xordalilar tipi esa baliqlar,
5 5 -ra m . Hayvonlar sistematikasi. 
60

---

suvda hamda quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar, qush- 
lar va sut emizuvchilar sinflariga b o ‘ linadi. Umurtqasiz hayvonlarga 
sodda hayvonlar tipi, b o ‘shliqichlilar tipi, yassi chuvalchanglar tipi, 
to ‘garak chuvalchanglar tipi, halqali chuvalchanglar tipi, mollyus- 
kalar tipi va b o ‘g ‘ imoyoqlilar tipi kiradi.
Hayvonlarni sistematikaga solishda quyidagi sistematik birliklar- 
dan foydalaniladi: