115
14 - Mavzu: OQSIM. QOQSHOL
REJA:
Kasalliklar haqida tushuncha, etiologiyasi, qisqacha epidemiologiyasi,
patogenezi, klinikasi, tashhisi.
Davolash prinstiplari, bemorlarni parvarishlash.
Kasallikni oldini olish choralari. Mahsus profilaktikada AKDS
vakstinaning yuborish shemasi.
O’zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi O’zbekiston
Respublikasi hududida qoqshol va oksim kasalligini oldini olish to’g`risida
amaldagi buyruqlar.
Oqsim kasalligi, oqsim, yashchur — asosan, juft tuyokdi hayvonlarda shiddatli
oʻtadigan yuqumli kasallik. Hayvonlarning ogʻiz-burun, tuyoq va yelin terisi
epiteliylarida pufakchalar hosil boʻladi. Odamlarga ham yuqishi mumkin. Kasallangan
hayvonlar suti kamayadi, ozib ketadi, bola tashlaydi: 50—70% oʻladi. Oqsil kasalligi
Osiyo va Afrika mamlakatlarida koʻp uchraydi.
Qoʻzgʻatuvchisi — filtrlanuvchi virus; u 1897 yil Leffler va Frosh tomonidan
aniklangan. Hozirgi vaqtda immunologik xossalariga koʻra, 7 xili va koʻpgina
variantlari aniqdangan. O. xili — 13, S xili — 5, SAT-1—7, CAT-2 xili — 3, SAT-3 xili —
4 va Osiyo -1 xili esa 2 variantda mavjud. Viruslar tashqi muhit taʼsiriga chidamli,
ajralib tushgan teri epiteliylarida 67 kun, axlat va siydikda 39 kun, muzlagan goʻshtda
680 kun, koʻlmak suvda 103 kun oʻz xususiyatini saqlaydi. Sovuq uncha taʼsir
qilmaydi, yuqori haroratda tez oʻladi, oʻyuvchi ishqor va formaldegid kuchli taʼsir
etadi.
Klinikasi.Kasallik hayvondan ogʻiz, jarohatlangan teri va shilimshiq pardalar
orqali yuqadi hamda 2—3 oylik buzoqlar, qoʻzilar va choʻchqa bolalarida, koʻpincha,
ogʻir, epizootik yoki panzootik koʻrinishda oʻtadi.Virus organizmga tushib, teri
epiteliysida rivojlanadi va shu joyni yalligʻlantiradi; keyinchalik qonga oʻtib,
septitsemiya avj oladi. Kasallikning tipik va xavfli (atipik) koʻri-nishlari bor. Tipik
koʻrinishda soʻlak ajralishi kuchayadi, kavsh qaytarish susayadi va tana harorati
40,5—41,5°gacha koʻtariladi. Kasallikning 2—3 kuni ogʻiz boʻshligʻining shilimshiq
pardalarida, tuyoq oraligʻi va yelin terisi epiteliysida pufakchalar vujudga keladi.
Keyinchalik ular yorilib, erozi-yalar paydo boʻladi, hayvon oqsaydi, tuyogʻi tushishi
mumkin. Mastitlar, en-dometritlar rivojlanadi. Yosh buzoqlarda shiddatli
gastroenterit paydo boʻlib, koʻpincha, oʻlim bilan tugaydi. Xavfli koʻrinish, koʻpincha,
tipik koʻrinishning davomi boʻlib, tuzala boshlashning 7—10-kunida birdaniga hayvon
holati ogʻirlashadi, yurak fala-ji natijasida 20—50% hayvon oʻladi.Kurash choralari:
ogʻiz jarohatlari kaliy permanganat, furatsillin eritmalari bilan chayib turiladi. Tuyoq
jarohatlari formalin eritma-si, yod nastoykasi yoki kaliy perman-ganat-streptotsid
aralashmasi, yelin jarohatlari esa antiseptik mazlar bilan davolanadi.
Oldini olish: karantin eʼlon qilinadi, faol va passiv immunizatsiya tashkil etiladi,
kasal hayvonlar sogʻlomlaridan ajratib davolanadi. Molxonalar har kuni dezinfeksiya
qilinadi. Dezinfeksiya uchun 1% formaldegid eritmasi tavsiya etiladi. Goʻng biotermik
116
yoʻl bilan zararsizlantiriladi. Shunday xayvonlarning goʻsht va sut mahsulotlarini
qaynatib isteʼmol qilish mumkin. Odamlar Oqsil kasalligi bilan juda kam kasallanadi.
Ularga Oqsil kasalligi kasal hayvonlar orqali, xom sut isteʼ-mol qilganda yuqishi
mumkin.
Qоqshоl (tetanus)Etiоlоgiyasi. qo`zg`tuvchilаr Bacillaceae оilаsigа, Clostridium
turkumigа mаnsub. Klоristridiylаr — hаrаkаtchаn аnаerоblаrdir. Ulаr nоkulаy
shаrоitlаrdа spоrаlаr kоsil qiladi. Klоstridiylаrning vеgеtаtiv fоrmаlаri kаm chidаmli
bo’lib, kаynаtilgаndа 3 minut dаvоmidа ҳаlоk bo’lаdi. Spоrаlаri esа, аksinchа, yukоri
хdrоrаtgа, kuritish vа dеzinfеktsiyalоvchi vоsitаlаrgа nisbаtаn yukоri chidаmliligi
(rеzistеntligi) bilаn farq qiladi. Kаynаtilgаndа ulаr 30—50 minutdаn kеyinginа nоbud
bo’lаdi. Kuzgаtuvch ilаrni ng vеgеtаtiv fоrmаlаri spеtsifik ekzоtоksin ishlаb chikаrаdi,
ulаr eritrоtsitlаrni erituvchi nеyrоtоksin vа tеtаnоgеmоlizin хоssаlаrigа egа bo’lgan
tеtаnоspаzmindаn tashqil tоpgаn. qоkshоl tоksini judа kuchli bаktеriаl zахаr bo’lib,
tоksinligi jiхdtidаn fаk,аt bоtulinik tоksindаn kеyingi urindа turаdi. Epidеmiоlоgiyasi.
qоk,shоl qo’zg’atuvchilаri vа spоrаlаri хаyvоn vа оdаm nаjаslаri bilаn Tuproqdа
tushib, u еrdа ko’plab miqdorda tuplаnаdi. qоk,shоl bilаn zаrаrlаnish tirnаlgаn,
sidirilgаn еrlаr, sаnchib tеshilgаn vа mаjаk,- lаngаn yarаlаr, Tuproq,, chаng, ^аyvоn
nаjаslаri bilаn if- lоslаngаndа sоdir bo’lаdi. Аnаerоbiоz shаrоitidа tukimа- lаrdа
kuzrаtuvchilаrning ko’payishigа kulаy shаrоitlаr yarа- tylаdi. Kаsаllik, shuningdеk uy
shаrоitidа tugrumаrdа, kаsаlхоnаdаn tаshkdridа kilingаn аbоrtlаrdа, kuyishdа,
Хаyvоnlаr tishlаshidа vа sоvuk, kоtishdа uchrаb turаdi. qоk,shоl bilаn ko’proq,
kishlоk ахоlisi kаsаllаnаdi. Kаsаllik yoz оylаridа ko’payadi. qоk,shоl bilаn kаsаllаnish
Хоllаri urush pаytidа shikаstlаnishlаr ko’payishi munоsа- bаti bilаn оshаdi.
Pаtоgеnеzi. qоk,shоl klоstridiylаri оrgаnizmdа kupа- yib, nеyrоtrоp tоksin ishlаb
chikаrаdi, tоksin qоn vа pеrifеrik nеrv оrkdli оrkd vа uzunchоk, miyagа еtib bоrаdi.
Bu еrdа mоtоnеyrоnlаrgа tоrmоz tа’sirni аmаlgа оshi- rаdigаn pоlisinаptik rеflеktоr
rаvоklаrining qоplаmа nеyrоnlаri fаlаjini kеltirib chik,аrаdi. SHuning оk,ibа- tidа
mоtоnеyrоnlаrdа ishlаb chikаrilаdigаn impulьslаr mushаklаrgа muvоfiklаshmаgаn
хоldа, uzluksiz tushib, skеlеt mushаklаrining dоimiy tоnik tаrаnglаshuvini kеltirib
chiхаrаdi. Vaqt-vaqtidа tеtaniq tаlvаsаlаr pаydо bo’lishi nоspеtsifik tа’sirlоvchilаrgа
(tоvush, yoruglik, tаktil, tа’m, хid bilish) effеrеnt vа аffеrеnt impulь- sаtsiya
kuchаyishi bilаn bоglik,- Tаl vаs а sindrоmi mеtаbоlik аtsidоz, gipеrtеrmiya ri-
vоjlаnishigа imkon bеrаdi; yurаk fаоliyati, nаfаs funk- tsiyasi buzilаdi. Ulim аsfiksiya,
yurаk fаоliyati yoki nаfаsning fаlаjgа uchrаshi, аsоrаtlаr kushilishi (zо- tiljаm, sеpsis)
nаtijаsidа sоdir bo’lаdi. Klinikаsi. Inkubаtsiоn dаvr 2 kundаn bir оygаchа uzgа- rib
turgаn хоldа 5 kundаn 14 kungаchа dаvоm etаdi. Dаvr kаnchаlik qisk,а bo’lsa,
kаsаllik shunchаlik оshr utаdi. Prоdrоmаl dаvrdа bа’zаn yarа bo’lgan jоy tоrtishib
оgrishi, аtrоfidаgi mushаklаr yuqоrigа tоrtilishibеzоv- tаlаnish pаydо bo’lаdi.
qохshоlning еngil, o`rtach vа o’g’ir fоrmаlаri farq qilinadi. Kаsаllik chаynаsh
mushаklаrining хаrаktеrli tоrtishib qisk,аrishi — trizm bilаn bоshlаnаdi, оkibаtdа
bеmоr og’zini оchа оlmаy, оvkdt chаynаy оlmаydi, gаpirа оlmаydi ham. Tеz оrаdа
mimikа mushаklаrining tоrtishib qisk,аrishi kushilаdi. Оgiz chuzilib, kоshlаr kutаrilib,
p еsh о n а d а ch u ku r аjinlаr pаydо bo’lаdi; yuz kinоyali tаbаs- sum хоlidа qоtib
117
qоlаdi (sаrdоnik kulgi) (29-rаsm). Tоnik tоrtishish buyin, оrk,а, qоrin
Do'stlaringiz bilan baham: |