Biologiya (2). cdr

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

115 
14 - Mavzu: OQSIM. QOQSHOL 
 
REJA: 

Kasalliklar haqida tushuncha, etiologiyasi, qisqacha epidemiologiyasi, 
patogenezi, klinikasi, tashhisi.

Davolash prinstiplari, bemorlarni parvarishlash.

Kasallikni oldini olish choralari. Mahsus profilaktikada AKDS 
vakstinaning yuborish shemasi. 

O’zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi O’zbekiston 
Respublikasi hududida qoqshol va oksim kasalligini oldini olish to’g`risida 
amaldagi buyruqlar. 
Oqsim kasalligi, oqsim, yashchur — asosan, juft tuyokdi hayvonlarda shiddatli 
oʻtadigan yuqumli kasallik. Hayvonlarning ogʻiz-burun, tuyoq va yelin terisi 
epiteliylarida pufakchalar hosil boʻladi. Odamlarga ham yuqishi mumkin. Kasallangan 
hayvonlar suti kamayadi, ozib ketadi, bola tashlaydi: 50—70% oʻladi. Oqsil kasalligi 
Osiyo va Afrika mamlakatlarida koʻp uchraydi. 
Qoʻzgʻatuvchisi — filtrlanuvchi virus; u 1897 yil Leffler va Frosh tomonidan 
aniklangan. Hozirgi vaqtda immunologik xossalariga koʻra, 7 xili va koʻpgina 
variantlari aniqdangan. O. xili — 13, S xili — 5, SAT-1—7, CAT-2 xili — 3, SAT-3 xili —
4 va Osiyo -1 xili esa 2 variantda mavjud. Viruslar tashqi muhit taʼsiriga chidamli, 
ajralib tushgan teri epiteliylarida 67 kun, axlat va siydikda 39 kun, muzlagan goʻshtda 
680 kun, koʻlmak suvda 103 kun oʻz xususiyatini saqlaydi. Sovuq uncha taʼsir 
qilmaydi, yuqori haroratda tez oʻladi, oʻyuvchi ishqor va formaldegid kuchli taʼsir 
etadi. 
Klinikasi.Kasallik hayvondan ogʻiz, jarohatlangan teri va shilimshiq pardalar 
orqali yuqadi hamda 2—3 oylik buzoqlar, qoʻzilar va choʻchqa bolalarida, koʻpincha, 
ogʻir, epizootik yoki panzootik koʻrinishda oʻtadi.Virus organizmga tushib, teri 
epiteliysida rivojlanadi va shu joyni yalligʻlantiradi; keyinchalik qonga oʻtib, 
septitsemiya avj oladi. Kasallikning tipik va xavfli (atipik) koʻri-nishlari bor. Tipik 
koʻrinishda soʻlak ajralishi kuchayadi, kavsh qaytarish susayadi va tana harorati 
40,5—41,5°gacha koʻtariladi. Kasallikning 2—3 kuni ogʻiz boʻshligʻining shilimshiq 
pardalarida, tuyoq oraligʻi va yelin terisi epiteliysida pufakchalar vujudga keladi. 
Keyinchalik ular yorilib, erozi-yalar paydo boʻladi, hayvon oqsaydi, tuyogʻi tushishi 
mumkin. Mastitlar, en-dometritlar rivojlanadi. Yosh buzoqlarda shiddatli 
gastroenterit paydo boʻlib, koʻpincha, oʻlim bilan tugaydi. Xavfli koʻrinish, koʻpincha, 
tipik koʻrinishning davomi boʻlib, tuzala boshlashning 7—10-kunida birdaniga hayvon 
holati ogʻirlashadi, yurak fala-ji natijasida 20—50% hayvon oʻladi.Kurash choralari: 
ogʻiz jarohatlari kaliy permanganat, furatsillin eritmalari bilan chayib turiladi. Tuyoq 
jarohatlari formalin eritma-si, yod nastoykasi yoki kaliy perman-ganat-streptotsid 
aralashmasi, yelin jarohatlari esa antiseptik mazlar bilan davolanadi. 
Oldini olish: karantin eʼlon qilinadi, faol va passiv immunizatsiya tashkil etiladi, 
kasal hayvonlar sogʻlomlaridan ajratib davolanadi. Molxonalar har kuni dezinfeksiya 
qilinadi. Dezinfeksiya uchun 1% formaldegid eritmasi tavsiya etiladi. Goʻng biotermik 

---

116 
yoʻl bilan zararsizlantiriladi. Shunday xayvonlarning goʻsht va sut mahsulotlarini 
qaynatib isteʼmol qilish mumkin. Odamlar Oqsil kasalligi bilan juda kam kasallanadi. 
Ularga Oqsil kasalligi kasal hayvonlar orqali, xom sut isteʼ-mol qilganda yuqishi 
mumkin. 
Qоqshоl (tetanus)Etiоlоgiyasi. qo`zg`tuvchilаr Bacillaceae оilаsigа, Clostridium 
turkumigа mаnsub. Klоristridiylаr — hаrаkаtchаn аnаerоblаrdir. Ulаr nоkulаy 
shаrоitlаrdа spоrаlаr kоsil qiladi. Klоstridiylаrning vеgеtаtiv fоrmаlаri kаm chidаmli 
bo’lib, kаynаtilgаndа 3 minut dаvоmidа ҳаlоk bo’lаdi. Spоrаlаri esа, аksinchа, yukоri 
хdrоrаtgа, kuritish vа dеzinfеktsiyalоvchi vоsitаlаrgа nisbаtаn yukоri chidаmliligi 
(rеzistеntligi) bilаn farq qiladi. Kаynаtilgаndа ulаr 30—50 minutdаn kеyinginа nоbud 
bo’lаdi. Kuzgаtuvch ilаrni ng vеgеtаtiv fоrmаlаri spеtsifik ekzоtоksin ishlаb chikаrаdi, 
ulаr eritrоtsitlаrni erituvchi nеyrоtоksin vа tеtаnоgеmоlizin хоssаlаrigа egа bo’lgan 
tеtаnоspаzmindаn tashqil tоpgаn. qоkshоl tоksini judа kuchli bаktеriаl zахаr bo’lib, 
tоksinligi jiхdtidаn fаk,аt bоtulinik tоksindаn kеyingi urindа turаdi. Epidеmiоlоgiyasi. 
qоk,shоl qo’zg’atuvchilаri vа spоrаlаri хаyvоn vа оdаm nаjаslаri bilаn Tuproqdа 
tushib, u еrdа ko’plab miqdorda tuplаnаdi. qоk,shоl bilаn zаrаrlаnish tirnаlgаn, 
sidirilgаn еrlаr, sаnchib tеshilgаn vа mаjаk,- lаngаn yarаlаr, Tuproq,, chаng, ^аyvоn 
nаjаslаri bilаn if- lоslаngаndа sоdir bo’lаdi. Аnаerоbiоz shаrоitidа tukimа- lаrdа 
kuzrаtuvchilаrning ko’payishigа kulаy shаrоitlаr yarа- tylаdi. Kаsаllik, shuningdеk uy 
shаrоitidа tugrumаrdа, kаsаlхоnаdаn tаshkdridа kilingаn аbоrtlаrdа, kuyishdа, 
Хаyvоnlаr tishlаshidа vа sоvuk, kоtishdа uchrаb turаdi. qоk,shоl bilаn ko’proq, 
kishlоk ахоlisi kаsаllаnаdi. Kаsаllik yoz оylаridа ko’payadi. qоk,shоl bilаn kаsаllаnish 
Хоllаri urush pаytidа shikаstlаnishlаr ko’payishi munоsа- bаti bilаn оshаdi. 
Pаtоgеnеzi. qоk,shоl klоstridiylаri оrgаnizmdа kupа- yib, nеyrоtrоp tоksin ishlаb 
chikаrаdi, tоksin qоn vа pеrifеrik nеrv оrkdli оrkd vа uzunchоk, miyagа еtib bоrаdi. 
Bu еrdа mоtоnеyrоnlаrgа tоrmоz tа’sirni аmаlgа оshi- rаdigаn pоlisinаptik rеflеktоr 
rаvоklаrining qоplаmа nеyrоnlаri fаlаjini kеltirib chik,аrаdi. SHuning оk,ibа- tidа 
mоtоnеyrоnlаrdа ishlаb chikаrilаdigаn impulьslаr mushаklаrgа muvоfiklаshmаgаn 
хоldа, uzluksiz tushib, skеlеt mushаklаrining dоimiy tоnik tаrаnglаshuvini kеltirib 
chiхаrаdi. Vaqt-vaqtidа tеtaniq tаlvаsаlаr pаydо bo’lishi nоspеtsifik tа’sirlоvchilаrgа 
(tоvush, yoruglik, tаktil, tа’m, хid bilish) effеrеnt vа аffеrеnt impulь- sаtsiya 
kuchаyishi bilаn bоglik,- Tаl vаs а sindrоmi mеtаbоlik аtsidоz, gipеrtеrmiya ri- 
vоjlаnishigа imkon bеrаdi; yurаk fаоliyati, nаfаs funk- tsiyasi buzilаdi. Ulim аsfiksiya, 
yurаk fаоliyati yoki nаfаsning fаlаjgа uchrаshi, аsоrаtlаr kushilishi (zо- tiljаm, sеpsis) 
nаtijаsidа sоdir bo’lаdi. Klinikаsi. Inkubаtsiоn dаvr 2 kundаn bir оygаchа uzgа- rib 
turgаn хоldа 5 kundаn 14 kungаchа dаvоm etаdi. Dаvr kаnchаlik qisk,а bo’lsa, 
kаsаllik shunchаlik оshr utаdi. Prоdrоmаl dаvrdа bа’zаn yarа bo’lgan jоy tоrtishib 
оgrishi, аtrоfidаgi mushаklаr yuqоrigа tоrtilishibеzоv- tаlаnish pаydо bo’lаdi. 
qохshоlning еngil, o`rtach vа o’g’ir fоrmаlаri farq qilinadi. Kаsаllik chаynаsh 
mushаklаrining хаrаktеrli tоrtishib qisk,аrishi — trizm bilаn bоshlаnаdi, оkibаtdа 
bеmоr og’zini оchа оlmаy, оvkdt chаynаy оlmаydi, gаpirа оlmаydi ham. Tеz оrаdа 
mimikа mushаklаrining tоrtishib qisk,аrishi kushilаdi. Оgiz chuzilib, kоshlаr kutаrilib, 
p еsh о n а d а ch u ku r аjinlаr pаydо bo’lаdi; yuz kinоyali tаbаs- sum хоlidа qоtib 

---

117 
qоlаdi (sаrdоnik kulgi) (29-rаsm). Tоnik tоrtishish buyin, оrk,а, qоrin