Biologiya 17 14-04-2022. indd

Fiziologik moslanishlar
. Ushbu moslanish tana harorati, qonda tuz va qand 
konsentratsiyasining turg‘un holda saqlanishiga qaratilgan. Organizmlar shaxsiy 
hayotining turli bosqichlarida atrof-muhitdagi tuz, namlik, haroratning o‘zgarishlariga 
nisbatan o‘z turg‘unligini saqlaydi. Masalan, o‘simliklar qishki tinim davridan normal 
o‘tishi uchun ular hujayrasida suv miqdori kamayib, erigan moddalar konsentratsiyasi 
ortadi. Uzoq vaqt suv ostida bo‘ladigan tulenlar qonida kislorodni bog‘lab olishda 
gemoglobindan tashqari mioglobin nisbatan ko‘proq ishtirok etadi. Sahro hayvonlari 
tanasida ko‘plab yog‘ 
moddalarining to‘planishi fiziologik moslanishga misol bo‘ladi.
Bioximiyaviy moslanishlar.
Bunday moslanish fermentlar yordamida hujayra, 
organlar, organizmdagi bioximiyaviy reaksiyalarning tartibga solinishiga asoslanadi. 
Oqsillar, uglevodlar, yog`larning va boshqa organik kislotalarning sintezlanishi, 
parchalanishi orqali moddalar almashinuvining boshqarilishi bioximiyaviy moslanishga 
misol bo`ladi. Bioximiyaviy moslanishlar tashqi muhit omillariga bog`liq holda har 
xil kechadi. Chunonchi, quruqlikda yashaydigai umurtqasizlar, sudraluvchilar, sut 
emizuvchilarda ammiak siydik kislota holida tashqi muhitga ajraladi, suvda yashaydigan 
hayvonlarda nafas olish davrida butun tanasi orqali ajralib, suv bilan tezda yuvilib 
ketadi.
Etologik moslanishlar
. Bu moslanish turi hayvonlarning xatti-harakatlarida 
namoyon bo‘ladi. O‘ziga xos harakatlar orqali hayvonlar dushmanlaridan himoyalanadi, 
oziqa topadi va zaxiralaydi, yil mavsumlariga moslashadi, juft tanlaydi va ko‘payadi, 
naslini himoya qiladi. Hayvonlar dushmandan saqlanish uchun yashirinadi yoki 
qo‘rqituvchi xatti-harakatlarni amalga oshiradi. Nasl uchun g‘amxo‘rlik qilish turning 
yashab qolishida katta ahamiyatga ega. Amerika som balig‘i chavog‘lar rivojlanguncha 
tuxumlarni qorin tomonga yopishtirgan holda yuradi. Povituxa deb ataluvchi qurbaqa 
otalangan tuxumlarini to yosh qurbaqalar rivojlanguncha orqa tomonda “opichlab” 
yuradi. Tuban umurtqalilardan farqli ravishda qushlar tuxumlarini maxsus inlariga qo‘yib 
o‘z tana harorati bilan ularni isitadilar. Tuxumlarini va jo‘jalarini ota-ona qushlar boqadi 
va himoya qiladi. Nasl uchun qayg‘urish bilan bog‘liq moslanishlar sutemizuvchilarda, 
ayniqsa, kuchli bo‘ladi.