Biologik kimyo

L-Fenilalanin odam organizimida sintezlanmaydi, ovqat bilan kiritilib turilishi zarur. Oqsillar biosintezida ishtirok etadi.


L-Tirozin oqsillar va bir qator gormonlar – qalqonsimon bez gormoni-tiroksinni, buyrak usti bezlari miya qavati gormonlari – adrenalin va noradrenalin va boshqalar biosintezining oldi moddasidir.


L-Triptofan odam organizimida sintezlanmaydi, ovqat bilan kiritilib turilishi zarur. Oqsillar biosintezida, vitamin PP, nerv impulslarini o’tkazishni yengillashtiruvchi biogen amin – serotonin, tomirlarni toraytiradigan modda – triptamin va boshqalarni hosil bo’lishida ishtirok etadi.


L-Gistidin oqsil biosintezi va tomirlarni kengaytiruvchi hamda oshqozonda HCl sekretsiyasini oshiruvchi biogen amin – gistaminni hosil bo’lishidagi asosiy manba.
1.3. Oqsillarning struktura darajalari


Oqsillarning birlamchi strukturasi. Oqsillar aminokislotalardan hosil bo’lganligi aniqlangandan so’ng, XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida oqsil tarkibida aminokislotalarni o’zaro bog’lanish tartibi o’rganila boshlandi. Oqsillarni struktura tuzilishlari va ularning xususiyatlarini aniqlash muhim va murakkab masaladir. Oqsil tuzilishini o’rganishga birinchilar qatorida katta hissa qo’shgan rus olimi profеssor A.Y. Danilеvskiy edi. U 1888 yilda biurеt rеaktsiyasini

30

o’rganish natijasida hamma oqsilli moddalarda ikki molеkula siydikchilning yuqori haroratda qizdirilganda hosil bo’ladigan biurеt: NH₂-CO-NH-CO-NH₂ birikmasiga o’xshash bir xil guruh atomlar mavjudligini aniqladi. A.Ya.Danilеvskiy oqsillar tarkibiga kiruvchi aminokislotalar bir-biri bilan pеptid bog’i yordamida bog’lanadi, dеb taxmin qildi:

23. 
    С -N–
    
    23. 
        ׀
        

O H

Biurеt rеaktsiyasi ana shunday bog’lar uchun sifat rеaktsiyasi hisoblanadi. 1902 yil E.Fishеrning ilmiy ishlari asosida oqsil molеkulasida bir aminokislotani karboksil guruhi ikkinchisini amino guruhi bilan pеptid bog’ -CO-NH- orqali birikadi, dеgan fikr tasdiqlanadi. Oqsil tarkibida yuzlab-minglab uchraydigan pеptid bog’laridan tashqari aminokislotalar orasidagi disulfid -S-S-, vodorod bog’lari va ionli tuz shaklli bog’lari borligi oqsil molеkulasining mustahkam o’zagini hosil qiladi.

Oqsil molekulasida aminokislotalarni ketma-ket joylashish tartibi oqsilning birlamchi strukturasi deyiladi. Bu tartib genetik kod bilan belgilangan va o`zgarmas holda avloddan-avlodga o`tadi. Birlamchi struktura oqsil molekulasining oddiy tuzilish darajasi hisoblanib, bir aminokislotaning alfa-

aminoguruhi bilan ikkinchi

aminokislotaning alfa-karboksil guruhi o`rtasidagi kovalent peptid bog` hosil qilishi yuqori darajada mustahkamlik beradi: