Biologik faol moddalar texnologiyasi

Triatsilglitserinlar ( yog‗lar) 
Triatsilglitserinlar yog‗ (yuqori karbon) kislotalari va glitserinni uch atomli spirtining murakkab 
efirlari hisoblanadi. Yog‗ kislotalarining umumiy formulasi R-COOH. Bunda – R- uglevodorod radikal. 
Tabiiy yog‗ kislotalarining tarkibida uglerod atomlarini soni 4 dan 24 gacha bo‗ladi. 
Triatsilglitserin molekulasining umumiy kimyoviy ko‗rinishi quyidagicha:
Triatsilglitserid qutbsiz birikma bo‗lganligi uchun suvda erimaydi. Triatsilglitsinlarning asosiy 
funksiyasi - quvvat (energiya) zaxirasini yaratishdir. 1 gr yog‗ oksidlanganda 39 kDj gacha energiya 
ishlab chiqariladi. Triatsilglitserinlar yog‗ to‗qimalarida to‗planadi, termoizolyasiya funksiyasini 
bajaradi hamda organizm a‘zolarini mexanik zararlanishdan asraydi.
Qiziqarli ma‘lumot
:
tuya o‗rkachidagi yog‗lar, 1chi navbatda, energiya manbai hisoblansa, 
2chidan, suv zaxirasi sifatida foydalaniladi va suv tanqisligi davrida qo‗l keladi, ya‘ni tuya o‗rkachidagi
yog‗larning oksidlanishi natijasida suv hosil bo‗ladi. 
Fosfolipidlar 
Tarkibida fosfat guruhini saqlagan lipidlar-
fosfolipidlar
deb ataladi. Fosfolipidlarning 
molekulalari qutbli zaryadlangan triglitserid qismi («boshcha»)dan va qutbsiz zaryadlangan 2ta yog‗ 
kislotalarining uglevodorod zanjirlari («dumcha»)dan iborat. Fosfolipidlarning molekulalarida fosfat 
kislotaga –OH guruh murakkab efir bog‗i bilan bog‗langan. Fosfolipidlarning gidrofob va gidrofil 
qismlardan tashkil topganligi uning amfifil xossalarini namoyon qilishini belgilab beradi. Ya‘ni 

---

155 
fosfolipidlar qutbsiz organik erituvchilarda erib, suv bilan turg‗un emulsiya hosil qilish hususiyatiga 
ega. Fosfolipid tarkibidagi fosfat kislota va –OH guruh shartli ravishda qutbli «boshcha»ni hosil 
qiladilar. Ikkita uglevodorod zanjiridan iborat bo‗lgan qutbsiz yog‗ kislota qoldiqlari («dumchalar») esa 
fosfolipidning gidrofob xususiyatlarini namoyon qiladi. Fosfolipidlar yig‗indisini suvda chayqatganda 
mitsellalar xosil bo‗lib , qutbsiz «dumchalar» mitsellaning ichiga, qutbli «boshchalar» esa qutbli 
zaryadlangan suv yuzasi tomon intiladi. 
Fosfolipidlar biqatlamlar hosil qilish xususiyatiga ega bo‗lib, barcha xujayralarning 
membranalarida biqatlam qobiq xosil qiladilar. Ular esa o‗z navbatida yopiq sfera pufakcha 
ko‗rinishidagi liposomani xosil qiladilar. Liposomalar-dori vositalarining tabiiy tashuvchisi sifatida 
keng qo‗llaniladi va inson organizmiga beziyonligi bilan ajralib turadi. Dori vositalarining liposomal 
shakllari bevosita kasallikka chalingan a‘zoga ta‘sir etib, boshqa a‘zolarga salbiy ta‘sir ko‗rsatmaydi. 
Liposomaning o‗zi esa hujayra membranasining tarkibiy qismiga aylanib, so‗rilib ketadi, ya‘ni 
kumulyativ, allergik va toksik ta‘sirlar ko‗rsatmaydi. Shu sababli dorilarning liposomal shakllarini 
yaratish va farmatsevtika sanoatida qo‗llash maqsadga muvofiq. 
Fosfolipidlarning tarkibida glitserin spirtlari yoki sfingozin spirtlari mavjudligiga ko‗ra 
glitserofosfolipidlar va sfingofosfolipidlarga farqlanadi.