Biologik faol moddalar texnologiyasi

Mavzuning ahamiyati:
Gel xromatografiyasi va ion almashinish xromatografiyasi haqidagi bilimlarni 
oshirish.
Ishning nazariy qismi 
Gel — filtratsiya
uslubi moddalarni o‗lchami, og‗irligi, shakliga ko‗ra ajratishga asoslangan. Bu 
uslub yordamida oqsillarni molekulyar og‗irligiga ko‗ra ajratish, oqsil fraksiyalarini tozalash, oqsil 
eritmalarini konsentrlash (quyultirish), tuzsizlantirish va oqsillarning molekulyar og‗irliklarini aniqlash 
mumkin. Bu jarayonlarning barchasi «molekulyar elak» prinsipida amalga oshiriladi. 
Usulning mohiyati.
«Molekulyar elak» vazifasini bajaruvchi gel donachalari bilan to‗ldirilgan 
xromatografik ustn orqali tahlil qilinayotgan aralashma o‗tkazilganda, kichik molekulalar gel 
g‗ovaklarida tutilib qoladi, Natijada ularning harakati sustlashadi. Yirik molekulalar gel ichiga kira 
olmaydi. Shu sababli, dastlabki fraksiyalarda yuqori molekulyar, keyingilarida esa kichik molekulyar 
moddalar yig‗iladi.
Gel- filtratsiya xromatografiyasi jarayonida adsorbent sifatida gelning turli markalari 
qo‗llanaladi,ular juda tez shishadi, qattiq ham emas, suyuq ham emas.Katta molekulalar gelning katta 

---

134 
g‗ovaklariga kiradi, kichik molekulalar kichik g‗ovaklariga kiradi. G‗ovakning ichki hajmi qancha katta 
bo‗lsa, shuncha katta molekulalaruning ichiga tushadi. Inglizchadan tarjima qilinganda gel-
xromatografiyasi «g‗alvir xromatografiyasi» deyiladi.Tahlil qilinayotgan eritma xromatografik ustunga 
yuqoridan yuborilsa, bunda katta molekulalar birinchi bo‗lib quyiga tushadi. Ishlatilayotgan adsorbent 
mayda bo‗lsa, u zichlashib, unga suyuqlik o‗tmay qoladi. Natijada modda erimaydi va xromatografiya
jarayoni amalga oshmaydi.Gel sifatida suvda, tuzli, tuzsiz kislotali, ishqoriy eritmalarda erimaydigan, 
yuqori gidrofil, kuchli bo‗kuvchi polimerlar (sefadeks,agaroza,silikagel kabi adsorbentlar) qo‗llaniladi. 
Shunday gellardan biri «Farmatsiya» nomli shved firmasining sefadekslaridir. Sefadekslar glyukozaning 
tabiiy polimeri —dekstringa epixlorgidrin ta‘sir ettirib olinadi. Bunga dekstrinning uzun zanjiri 
uchburchak g‗ovak hosil qilib birikadi. G‗ovakning o‗lchami epixlorgidrinning miqdoriga bog‗liq. 
Sefadekslar G (G) harfi bilan belgilanib, «suvni yutish xajmi» bilan farqlanadilar.Sefadekslarni 
bo‗ktirishda odatda kuchsiz kislotali eritmalardan foydalaniladi, chunki kuchli kislotali muhit 
sefadekslarning glikozid bog‗lariga ta‘sir ko‗rsatadi.