Biologik faol moddalar texnologiyasi

3 mlrd. dollar ajratadi, 
shulardan 2,5 mlrd. dollari 
biotexnologik sohadagi tadqiqotlarga tegishlidir. Ikkinchi 
o‗rinni YAponiya, uchinchi o‗rinni Isroil egalliydi. 
Davolash 
maqsadida 
olingan 
BFM 
larhaqida 
qisqacha 
tarixiy 
ma‘lumot. 
Ko‗pgina BFM birinchi bo‗lib tabiiy o‗simlik va hayvon xom ashyosidan maxsus qayta ishlash 
usulari bilan olingandir. 
Qadigi davrda vrach 
Klavdiy Galen
(131-201 yy.) bfm ni dori vositasi sifatida qo‗llab kelgan, 
hozirda ham bu vositalar keng qo‗llanib kelinmoqda. Ko‗pincha bunday preparatlar galen preparatlari 
dib atalib, ular o‗zida tirik organizmga turli ta‘sir etuvchi kimyoviy moddalar kompleksini tutadi
Davolash maqsadida BFM qo‗llash va olishda 
Abu Ali ibn Sino
(980-1037 yy.) ning xissasi 
kattadir. BFM olishda u nafaqat o‗simlik va hayvon xom ashyosini qo‗lladi balki mineral xom 
ashyolardan ham foydlandi (achchiq tosh). 
BFM ni biotexnologik usul bilan nafaqat tabiiy hom ashyo o‗simlik va hayvon 
to‗qimalaridan balki tabbiy bo‗lmagan xom ashyolardan va kimyoviy sintez mahsulotlaridan ham olish 
mumkin. 
Birinchi xolda 
o‗simlik va hayvon to‗qimalaridan foydalanish o‗rniga 
biosintez usuliga 
almashtiriladi (gen muxandisligi) 
Masalan 
jen-shen ildizidan 
panaksozidlarni olishda: 
− tabiiy sharoitlarda (yovvoyi xolda o‗sganda) o‗simlikni yig‗ib olish faqatgina o‗simlik 
vegetatsiyasining 60 yilida amalga oshiriladi; 
− plantatsiyalarda o‗stirish sharoitida esa – 6 yilida amalga oshiriladi; 
− o‗simlik to‗qimasi xujayra kulturalarini o‗stirish sharoitida esa, ishlab chiqarish rentabelligini 
ta‘minlagan xolda 15-20 kunda panaksozidlarni etarli miqdorda olish mumkin, bunda 
Ikkinchi xolda esa dori vositalarini substansiyasini tirik bo‗lmagan xom ashyodan yoki kimyoviy 
sintez orqali olish usullarini biotexnologiyaga raqobatli usullar sifatida qarab kelingan. 
Sorbitni sorbozaga o‗tkazishda, yoki sitosterinni 17-ketoandrostanga aylantirishda, yoki fumar 
kislotasini asparagin kislotasiga o‗tkazishda va x.k. bu xollarda biotexnologiya dori vositalarini ishlab 
chiqarishning alohida etaplarida kimyoviy texnologiyalar bilan bemalol raqobatlasha oladi. Masalan, 

---

22 
vitamina V
12
ni sintezlashda boshlangich moddaning (5,6 dimetilbenzimidazola) so‗nggi maxsulotga 
– sianokobalaminga o‗zgarishini biotexnologiya barcha nozik kimyoviy reaksiyalar ketma ketligini 
ta‘minlab bera oladi. 
Barcha texnologik jarayon zanjirini sun‘iy sharitdagi bioob‘ekt ta‘minlab beradi. Uning normal 
ishlpashi uchun qulay sharoitlarni ta‘minlab berish zarurdir (ozuqa manbai, tashqi noqulay omillardan 
saqlashva muvofiq keluvchi uskunalar bilan ta‘minlash).