Biokimyo pmd

Metalloproteinlar

Metalloproteinlarga oqsildan tashqari qandaydir, bir yoki bir nechta

metall ionlari saqlovchi biopolimerlar kiradi. Bunday oqsillarga gem

bo‘lmagan temir saqlovchi oqsillar, shuningdek, murakkab oqsil-

fermentlar tarkibida metall atomlari bilan koordinatsion bog‘langan

oqsillar kiradi.

Birinchi guruh oqsillarning tipik vakili bo‘lib, ferritin, transferrin

va gemosiderin hisoblanadi.

Ferritin – yuqori molekulali suvda eruvchi oqsil bo‘lib, molekulyar

og‘irligi 400000, unda temir 17 dan 23% gacha bo‘ladi (o‘rtacha 20%).

U asosan, qora taloq, jigar, miya ko‘migida bo‘lib, organizmda temir

deposi vazifasini bajaradi. Ferritinda oqsil oksidlangan holatda

noorganik temir saqlovchi birikma tarkibida (FeO·OH)

8

·(FeO·O·PO

3

H

2

)

bo‘ladi. Ba’zida fosfat saqlovchi noorganik polimer zanjirlar oqsil qismi

peptid zanjirlari o‘rtasida joylashadi (apoferritin deb atalgan), temir

atomlari esa peptid guruhlaridagi azot atomlari bilan koordinatsion

bog‘lanadi.

Transferrin  – suvda eruvchi temirprotein (mol.og‘irligi 90000),

glikoprotein, qon zardobidagi 

β−globulinlar tarkibida aniqlanadi.

Undagi temirning miqdori 0,13%ni tashkil etadi. Temir atomi oqsil bilan

tirozin gidroksil guruhlari ishtirokida koordinatsion bog‘yordamida

bog‘lanadi. Transferrin molekulasi 2 atom temir saqlaydi; transferrin

organizmda temirning fiziologik tashuvchisi hisoblanadi.

Gemosiderin – ferritin va transferrindan farqli suvda erimaydigan

oqsil kompleksi hisoblanib, 25% nukleotid va uglevodlardan tarkib

topgan. U asosan jigar va qora taloq retikuloendoteliotsitlarida saqlanadi.

Gemosiderinning biologik ahamiyati yetarli darajada o‘rganilmagan.

Ikkinchi guruh  metalloproteinlarga bir qator fermentlar kiradi:

metallofermentlar – oqsil qismi metall ionlari bilan bog‘langan

fermentlar (tozalanganda metall ferment bilan bog‘langan holda qoladi);

metall ionlari bilan faollanuvchi fermentlar, ular metall ionlari bilan

bo‘shroq bog‘langan, lekin o‘zining faolligi – reaksion muhitga ma’lum

metall qo‘shilganda namoyon qiluvchi fermentlar kiradi. Kataliz davrida

metallning ta’sir mexanizmi o‘xshaydi; metall ionlari uch tomonlama

kompleks hosil qilishda qatnashadi: ferment faol markazi – metall –

substrat (Å-M-S), yoki M-Å- S, yoki E- S-M. Ko‘p fermentlar aktiv

markazida metallni bog‘lashda gistidin imidazol guruhi qatnashishi

isbotlangan.

---

64

III BOB