Biokimyo pmd

RNKning ikkilamchi strukturasi

RNK molekulalari DNKdan farq qilib, bitta polinukleotid zanjiridan

tuzilgandir. Lekin bu zanjirda bir-biriga komplementar bo‘lgan qismlar

borki, ular qo‘sh spirallar hosil qilib o‘zaro ta’sir eta oladi. Bunda A…U

va G …S nukleotid juftlari birikadi. Spirallangan qismlarda (bularni

shpilkalar deb ataladi) odatda kam miqdordagi nukleotid juftlari bo‘ladi

(20-30 tacha) va ular spiral bo‘lmagan  qismlari bilan navbatlashib

keladi.

Transport RNKlarning ikkilamchi strukturasi xarakterlidir. Bu

RNKlarda spiral holiga kelgan to‘rtta qismi va bir zanjirli uchta (ba’zida

to‘rtta) qovuzlog‘i bo‘ladi. Ana shunday struktura tekislikda

tasvirlanganida «beda bargi»ga o‘xshash shakl yuzaga keladi. Hujayrada

bo‘ladigan necha o‘nlab turli-tuman tRNK larning hammasi fazoviy

strukturasi bir xilda bo‘lgani holda, lekin tafsilotlari jihatidan bir-biridan

farq qiladi (17-rasm, a, b).

Barcha transport RNK larida ribosoma, aminokislota va fermentlar

bilan bog‘lanadigan qismlar, shuningdek antikodon deb nomlangan

uchta nukleotid ketma-ketligi (triplet) mavjuddir. Antikodon mRNK

dagi (kodon) uch nukleotidlar ketma-ketligiga komplementardir. tRNK

ayrim qismlarini vazifasi oxirigacha ochilmagan. Psevdouridil qovuzloq

---

73

aminoatsil – tRNK ribosoma bilan bog‘lanishini ta’minlaydi,

digidrouridil qovuzloq esa, ehtimol, sayt (joy) sifatida spetsifik

aminoatsil – tRNK – sintetazani – tanib olish uchun zarurdir. Bundan

tashqari, yana qo‘shimcha qovuzloq bo‘lib, uning tarkibi turli tRNK

molekulalarida turlicha bo‘lib, vazifasi noma’lum. Antikodon

qovuzloqni funksiyasi to‘liq ochilgan. U 7 nukleotitdan iborat: uchtasi

markaziy o‘rinni egallab, yuqori spetsifik antikodonni hosil qiladi. Uni

ikki tomonida 2 tadan nukleotid joylashgan bo‘lib, modifikatsiyalangan

purin va o‘zgaruvchan asos bir tomonda joylashgan, ikkinchi tomonda

esa ikkita pirimidin asoslari bo‘ladi.

17 a-rasm.  tRNKning ikkilamchi strukturasi:

a-sxemasi / minor nukleotidlar alohida qilib ajratilmagan

---

74