Biokimyo pmd

113-rasm.  Siydikning tarkibiy qismlari

---

424

To‘q sariq rangga ega bo‘lgan siydik odatda konsentrlangan,

yuqori zichlikka ega va nisbatan kam miqdorda ajralib chiqadi. Och

sariq (somon) rangidagi siydik past zichlikga ega bo‘lib, ko‘p

miqdorda ajralib chiqadi.

Patologik hollarda siydikni rangi qizil,  yashil, jigar rang va

boshqalar bo‘lishi mumkin. Bu unda me’yorda uchramaydigan

bo‘yovchi moddalarni mavjudligiga bog‘liq. Masalan: qizil yoki

pushti–qizil rang gematuriya va gemaglobinuriyada, shuningdek,

antipirin, amidopirin, santonin va boshqa dori moddalarni qabul

qilgandan keyin kuzatiladi. Jigarrang yoki qizil–qo‘ng‘ir rang

siydikda urobilin va bilirubin konsentratsiyasi yuqori bo‘lganda

kuzatiladi.

Sog‘lom odam siydigida juda kam miqdorda, gemorroidal vena

sistemalaridan so‘riluvchi, sterkobilinogen bo‘ladi. Yorug‘lik va

havo ta’sirida rangsiz sterkobilinogen oksidlanib rangli pigmentga

(sterkobilin) aylanadi. Klinik amaliyotda siydikda siydik sterkobilini

ba’zida urobilin deb ataladi. Jigar kasalliklarida, ichakdan so‘rilgan

mezobilinogen (urobilinogen) va tripirrollar parchalanishi

buzilganda, siydikda ko‘p miqdorda urobilinogen paydo bo‘ladi

(yorug‘lik va havo ta’sirida urobilinga aylanadi). Bunday holatlarda

siydik rangi to‘qlashadi.

Yashil yoki havorang siydik organizmga metil ko‘ki qabul

qilinganda, shuningdek ichakda oqsillarni chirish jarayonlarini

ko‘payishida kuzatiladi. Ichakda oqsillarni chirish jarayoni

kuchayshida kuzatiladi. Ichakda oqsillarni chirish jarayoni

kuchayganda siydikda ko‘p miqdorda indoksilsulfat kislota bo‘ladi,

ular indigo hosil qilib parchalanishi mumkin.

Me’yorda siydik tiniq bo‘ladi. Tuzlar, hujayra elementlari,

bakteriya, shilliq, yog‘ (lipuriya) siydikni loyqalanishini vujudga

keltirishi mumkin. Siydik loyqalanishining sababini yoki mikrosko‘p

ostida (siydik cho‘kmasini tekshirish), yoki kimyoviy analiz orqali

aniqlash mumkin.

Katta odamlarda sutka davomida siydikni nisbiy zichligi o‘zgarib

turadi (1,002 dan 1,035 gacha), bu ovqat, suv qabul qilishi tartibi va

suyuqlikni organizmdan chiqarilishiga (ter ajratish va boshqalar)

bog‘liq. Ko‘pincha u 1,012-1,020 ga teng. Siydikning zichligi unda

erigan moddalar miqdori haqida tushuncha beradi. Sutka davomida

siydik bilan 50–75 g quruq moddalar ajralib chiqadi. Siydik

---

425

tarkibidagi quruq moddalarni taxminiy miqdorini (1lga gramm

hisobida) siydik zichligining oxirgi ikkita sonini 2,6 koeffitsiyentiga

ko‘paytirish orqali topish mumkin.

Buyraklarning og‘ir yetishmovchiligida doimo bir xil zichlikka

ega bo‘lgan, birlamchi siydik yoki ultrafiltrat (~ 1,010) zichligiga

teng bo‘lgan siydik ajraladi. Bu holat izostenuriya deb ataladi.

Siydikning doimo past zichlikka ega bo‘lishi surunkali nefritda,

birlamchi yoki ikkilamchi burishgan buyrakda buyraklar

konsentratsion funksiyasining buzilganligini ko‘rsatadi. Qandsiz

diabetda ham past zichlikka ega bo‘lgan siydik ajraladi (1,001 –

1,004), bu kanalchalarda suv qayta so‘rilishining buzilishi bilan

bog‘liqdir.  Oliguriyada  (sutkalik siydik miqdorini kamayishi),

masalan, o‘tkir nefritda, siydik yuqori zichlikka ega. Yuqori zichlik