Biokimyo pmd

111-rasm.   Siydik hosil bo‘lishi jarayoni

---

418

aylanadi. Kanalchalarda 99% suv, natriy, xlor, gidrokarbonat,

aminokislotalar, 93% kaliy, 45% siydikchil reabsorbsillanadi.

Nefronlarda 1 sutkada 180 l suyuqlik filtrlanadi va qaytadan so‘riladi.

Reabsorbsiya natijasida birlamchi siydikdan ikkilamchi siydik

hosil bo‘lib, u kosacha va qovuqda to‘planadi. Uning tarkibidagi

asosiy moddalar rasmda keltirilgan.

Nefron proksimal qism hujayralari filtratga o‘tgan glyukoza,

aminokislota, vitamin, elektrolitlarni; birlamchi siydikdagi 6/7

suyuqlikni proksimal kanalchalarda reabsorbsiyalaydi.

Distal kanalchalarda natriy qo‘shimcha reabsorbsiyalanadi, unda

nefron bo‘shlig‘iga kaliy ionlari, ammoniy, vodorod ajralishi

mumkin. Hujayradagi ATF 80% energiyasi natriy reabsorbsiyasida

faoliyat ko‘rsatuvchi «natriy nasosi»ga sarflanadi. Proksimal qismda

suvning so‘rilishi natriyning faol so‘rilishi hisobiga passiv amalga

oshiriladi. Distal qismda, natriy ionlari so‘rilishga bog‘liq bo‘lmagan

holda, antidiuretik gormon yordamida boshqariladi.

Natriydan farqli ravishda kaliy nafaqat reabsorbsiyalanadi, balki

sekretsiya ham qilinadi, bu «natriy – kaliy nasosi»ning ishi hisobiga

boradi. Turli moddalarning reabsorbsiya va sekretsiyasi MNS va

gormonal omillar yordamida boshqariladi.

Buyraklarda natriy va suv reabsorbsiyasi quyidagicha

boshqariladi: Buyrak koptokchalariga qon oqimi pasayganda

arteriolalar devori cho‘ziladi, natijada arteriolalar devoridagi

yukstaglomerulyar apparat hujayralari qo‘zg‘alib, renin fermentini

ishlab chiqara boshlaydi (rasm). Uning ta’sirida angiotenzinogen

angiotenzin I ga aylanadi. O‘pkada dipeptidil–karbosipeptidaza I

ta’sirida angiotenzin I dan oktapeptid angeotenzin II hosil bo‘ladi.

Uning ta’sirida buyrak usti bezida aldosteron sekretsiyasi kuchayadi,

natijada kanalchalarda natriy reabsorbsiyasi ortadi, bir vaqtda

suvning reabsorbsiyasi ham ortadi. Sirkulyatsiya qiluvchi qon hajmi

ortadi. Arteriolada bosim oshadi va sistemada muvozanat tiklanadi

(112-rasm).

Yukstaglomulyar apparat hujayralarida reninnnig ishlab

chiqarilishi buyrakning muhim inkretor (ichki sekretor) a’zo

ekanligini ko‘rsatadi. Buyraklarda ishlab chiqarilgan eritropoetin

oqsil tabiatiga ega bo‘lib, eritropoezni kuchaytiradi.

---

419

112-rasm.  Buyrak gormonlari va reninangiotenzin sistemasi

---

420