Biokimyo pmd

Xolesterinni erishi. Xolesterin yog‘ kislotalariga o‘xshab suvda

erimaydigan birikma. O‘tda o‘t kislotalar va fosfotidilxolin bo‘lganligi

sababli erigan holda bo‘ladi. O‘t kislotalari yetishmaganda xolesterin

cho‘kmaga tushadi. Bunda toshlar hosil bo‘lishi mumkin. Odatda toshlar

o‘t pigmentlari bilan bo‘lgan oqsildan iborat ichki yadroga ega.

Ko‘pincha yadrosi xolesterin, kalsiy va bilirubindan hosil bo‘lgan toshlar

uchraydi. Bunday toshlarda 80% xolesterin bo‘ladi. O‘t dimiqqanida

yoki infeksiya bo‘lganda tosh hosil bo‘lishi tezlashadi. O‘t dimiqqanda

90-95% xolesterin saqlovchi, infeksiyada esa kalsiy bilirubinatdan iborat

toshlar hosil bo‘ladi. Bakteriyalar bo‘lganda, o‘tni 

β-glyukuronidaza

faolligi ortadi. Bu esa bilirubin kon yugatlarini parchalanishiga olib

keladi, ajralgan bilirubin tosh hosil bo‘lishi uchun substrat hisoblanadi.

Avvalo gepatotsitning sirtida (vaskulyar qutbida) bilirubin to‘qima

ichidagi oqsil ligandi bilan bog‘lanadi. Bu oqsil bilirubinga nisbatan

juda kuchli moyillikka ega va bu birikma EPT membranasidan o‘tishida

qulaylikka ega. Bilirubinning konyugatsiyalangan shakli suvda erish

xossasiga ega bo‘ladi. Bu esa keyinchalik bilirubinni jigar va buyrak

orqali eksretsiya qilinishida qulaylik tug‘diradi. Bilirubinning glyukuron

kislotasi bilan birikishi jigar mikrosomalarida UDF-

glyukuroniltransferaza fermenti ta’sirida o‘tadi. Kofaktor sifatida bu

reaksiyada UDF-glyukuron kislotasi qatnashadi. Avvalo, gepatotsitlarda

bilirubinmonoglyukuronid hosil bo‘ladi. Keyinchalik esa kanalchalarida

bilirubin-diglyukuronid paydo bo‘ladi. Bilirubinmonoglyukuronidning

ikki molekulasidan bir molekulasi konyugatsiyalanmagan bilirubin hosil

qiladi. FAFS-fosfoadenozin fosfosulfataza fermenti ta’sirida

bilirubindan bilirubin-sulfat hosil qilib zararsizlantiradi va

konyugatsiyalangan bilirubin yuzaga keladi. Bu bilirubin zaharlik

---

410

xossasidan xoli bo‘lib, suvda eruvchan va qonda uning miqdori oshsa

(buyrak «bo‘sag‘asi» 27,36-34,2 mkmol/l) buyrak orqali siydik bilan

chiqadi. Konyugatsiyalangan bilirubin jigar hujayralarining biliar

qutbidan ajralib o‘t kapillyarlariga o‘tadi. Bu jarayon ma’lum miqdorda

energiya sarflash hisobiga bajariladi va bunda energiya manbai sifatida

ATF qatnashadi. Bilirubinni ekskretsiya qilish faoliyati jigar

hujayralarining tezda har xil holatlarning ta’siriga beriluvchan

funksiyalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Bilirubin o‘tning tarkibida

konyugatsiyalangan bo‘lib ichakka o‘tadi va u yerda bakteriyalarning

fermentlari-degidrogenazalar ta’sirida rangsiz urobilin tanachalariga:

1-urobilinogen, 3-urobilinogen, sterkobilinogenlargacha tiklanadi.

Bularning bir qismi darvoza venasi orqali katta qon aylanish yo‘liga

o‘tadi va siydik orqali ajraladi. Sog‘lom odamlarning siydigi bilan bir

kecha-kunduzda 0,5-2 mg urobilinogen ajraladi. Siydik bir oz idishda

turib qolsa, urobilinogen oksidlanib urobilinga va so‘ngra uroxromga

aylanadi.

Urobilinogenning asosiy qismi ichakning quyi qismlariga tushib, u

yerda oksidlanib sterkobilinga aylanadi. Bir kecha-kunduzda najas orqali

150-300 mgacha sterkobilinogen va sterkobilin ajraladi. Chaqaloqlarda

va hayotning dastlabki uch oyi davomida ona suti bilan ta’minlangan

bolalar ichagida (ichak tayoqchalari bo‘lmagani uchun) bilirubindan

sterkobilin hosil bo‘lmaydi. Siydikda bilirubin moddasi bo‘lmaydi,

urobilin juda oz miqdorda bo‘ladi.