Biokimyo pmd

Glyukozaning pentozofosfat siklida

(apotomik  yo‘l) parchalanishi va uning

fiziologik ahamiyati

Glyukozaning pentozofosfat hosil qilish yo‘li bilan parchalanishi

hujayra sitoplazmasida yuz beradi. Pentozofosfat sikli yoki apotomik

parchalanish yo‘lining ochilishi Varburg, Linman, Dikkens va V.A.

Engelgardtlarning nomi bilan bog‘liédir. Ular hayvon hujayrasida

(masalan, eritrotsitlarda) geksozafosfatning ikki fosfotriozaga

parchalanmasdan turib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri oksidlanishini ko‘rsatib

berganlar. Bu yo‘l bilan glyukozaning parchalanishi asosiy – aerob

parchalanishdan glyukoza-6-fosfat hosil bo‘lishi bosqichidanoq farqlana

boshlaydi. Agar aerob parchalanishda glyukoza-6-fosfat fruktoza-6-

fosfatga, bu esa fosforlanib, fruktoza-1,6-difosfatga aylansa,

pentozofosfat siklida glyukoza-6-fosfat to‘g‘ridan-to‘g‘ri oksidlanib,

ÑO

2

 ajratib chiqaradi va pentozofosfatga aylanadi. Shuning uchun,

«pentozofosfat sikli»ni «uglevodlarnig to‘g‘ridan-to‘g‘ri oksidlanishi»

ham deyiladi.

Uglevodlarning pentozofosfat sikli bo‘yicha parchalanishda

birdaniga 6 molekula glyukoza-6-fosfat glyukoza-6-fosfat

degidrogenaza fermenti (kofermenti NADF

+

) ta’sirida oksidlanib (6 mol

NAD·H

2

 hosil qilib) 6 molekula 6-fosfoglyukonolaktonga aylanadi. Bu

esa fosfoglyukonolaktonaza fermenti ta’sirida 6 molekula H

2

O biriktirib,

6 molekula fosfoglyukonat hosil qiladi. Fosfoglyukonatdegidrogenaza

(kofermenti NADF

+

) fermenti ta’sirida esa 6 molekula CO

2

 va 6

molekula NAD·H

2

 ajralishi natijasida 5 fosfoglyukonat 6 molekula

ribuloza-5-fosfatga aylanadi. Bu esa oraliq 3 «C», 4 «C», 7 «C» li

metabolitlar (triozalar, tetrozalar, sedageptulozalar) paydo qilib bir

molekula H

2

O biriktirilishi bilan, 2 molekula fosfat kislota va 1 mol

pentoza (riboza) hamda 5 molekula glyukoza-6-fosfat bunyod qiladi.

Pentoza-6-fosfat siklida uglevodlarning parchalanishi quyidagi

tartibda boradi (62-rasm).

Pentoza fosfat siklini yana glyukozaning «apotomik parchalanishi»

«geksozomonofosfat shunti», «fosfoglyukonatli yo‘l» deb ham

nomlanadi.

Uglevodlarni pentozofosfat siklida parchalanishi jarayonining

yigindi tenglamasi quyidagicha:

---

217

6Gluyukoza-6-fosfat+7H

2

O+12NADF+

→

5Gluyukoza-6- fosfat+6CO

2

+Pi+12NADFH+12H

+

yoki

Gluyukoza-6-fosfat + 7H

2

O + 12NADF + 

→

 6CO

2 

+ Pi +

12NADFH + 12H

+

62-rasm. Glyukozaning pentozofosfat siklida parchalanishi

---

218

Uglevodlarni pentozofosfat siklida parchalanishi modda almashinuv

tez boradigan to‘qimalarda (masalan: eritrotsitlar, jigar, sut bezlari,

buyrak usti bezi, limfa bezlari, yog‘ to‘qimalari) roy beradi.

Bu siklning asosiy vazifasi:

1. Organizmda qaytarilish yoli bilan boradigan sintetik reaksiyalarni

NADF·H

2

 bilan ta’minlash.

2. Kofermentlar (NAD, FAD), nuklein kislotalar sintezida

qatnashadigan kerakli pentoza bilan ta’minlash.

3. Fotosintez reaksiyasida ishtirok etadi.