Biokimyo pmd

Uglevodlarning anaerob yo‘l bilan parchalanishi

(glikoliz va glikogenoliz)

Uglevodlarning anaerob (kislorodsiz) parchalanishi glyukozadan

yoki glikogendan boshlanishi mumkin. Glyukozaning anaerob

parchalanishi – glikoliz, glikogenniki esa – glikogenoliz deyiladi. Har

ikki holda ham oxirgi mahsulot sut kislotasi (laktat)dir (58-rasm).

Glikogenolizda 1-bosqich, ya’ni glikogendan glyukoza-1-fosfat hosil

bo‘lishi ortiqdir: qolgan bosqichlari glikoliz bilan bir xil boradi. Anaerob

parchalanishni glyukoza-6-fosfatdan toki piruvat hosil bo‘lguncha

davom etadigan hamma bosqichlari glyukozaning aerob parchalanishi

(ya’ni glikolitik bosqich) bilan bir xildir.

Uglevodlarning anaerob parchalanishi quyidagi bosqichlarda

kechadi:

Glikoliz uchun ikki hodisa xarakterlidir:

1) substratli fosforlanish;

2) glikolitik oksidoreduksiya.

Substratli fosforlanishni oksidlanish yo‘li bilan fosforlanishdan farqi

– bunda membrana va elektronlar o‘tkazish zanjiri (EO‘Z)

qatnashmaydi. Glikolizning ma’lum metabolitida (substratida)

to‘plangan energiya ADF ga uzatilib, uning fosforlanishi natijasida ATF

sintezlanadi. Bunday metabolitlarga 1,3-difosfoglitserat va

fosfenolpiruvatlar kiradi.

Glikolitik oksidoreduksiya – bu fosfoglitserin aldegidi va piruvat

orasidagi oksidoreduksiya bo‘lib, bunda piruvat qaytariladi va sut

kislotasi (laktat) hosil bo‘ladi. Bu hodisa kislorodsiz sharoitda yuz beradi

va kislorod to‘qimalarda yetarli bo‘lishi bilan laktat oksidlanib, piruvatga

aylanadi; elektronlar va vodorod ionlari esa to‘qima nafas olish zanjiri

(EO‘Z) orqali kislorodga birikadilar hamda energiya (3x2=6 mol ATF)

va 2 mol H

2

O hosil bo‘ladi:

Glyukoza + 2 ADF + 2Pn ————

→ 2L-laktat + 2ATF + 2 H

2

O

Glikoliz hamma tirik organizm uchun xosdir. Glikoliz anaerob

organizmlar uchun yagona energetik manba bo‘lib, hujayralarni kislorod

tanqisligi holatida minimal energiya bilan ta’minlaydi (2ATF): aerob

organizmlar (hayvonlar, insonlar) uchun esa glikoliz glyukozani aerob

oksidlanishining shartli (tayyorlov) birinchi glikolitik bosqichdir.

Glikoliz jarayonida hosil bo‘ladigan metabolitlar – laktat, piruvat,

glitserat va triozalar organizmda yuz beradigan turli katabolitik va

anabolitik jarayonlar uchun kerakli mahsulotdir. Glikoliz sitoplazmada

---

211

borib, aerob oksidlanish uchun shart bo‘lgan membrana, mitoxondriya

butunligini talab qilmaydi. Shuning uchun ba’zi «mitoxondrial

kasalliklar» vaqtida glikoliz asosiy energiya bilan ta’minlovchi manba

vazifasini o‘taydi («halokatdan saqlanish mexanizmi»): shu bilan birga

sitoplazmada boradigan biosintetik jarayonlar, asosan glikoliz davomida

hosil bo‘ladigan ATF hisobiga boradi.

58-rasm.   Glikolis va piruvatning oksidlanishi

---

212