Biokimyo pmd

Oqsillarning uchlamchi strukturasi

Oqsilning uchlamchi strukturasi deb spiral ko‘rinishidagi polipeptid

zanjirning ma’lum hamda globulyar (sharsimon)  yoki fibrillyar

(ipsimon) struktura hosil qilishiga aytiladi.

7-rasm.

  Mioglobin molekulasining uchlamchi strukturasi

(Kendryu bo‘ycha)

Polipeptid zanjirining uzunligi spiral hosil qilgandan so‘ng 4

marotaba qisqaradi (7-rasm). Oqsillarning uchlamchi strukturasi kuchli

(kovalent) va kuchsiz (qutbli, ion, van-der-vaals) bog‘lar yordamida

mustahkam ushlab turiladi. Kovalent bog‘lariga disulfid (-S-S-),

izopeptid yoki psevdopeptid bog‘lari kiradi. Ularga liz, arg

aminogruppasi bilan yon radikallari orasidagi bog‘lar kiradi. Kovalent

---

27

bo‘lmagan bog‘larga vodorod va ion bog‘lari kiradi. Vodorod bog‘lari

aminogruppalar bilan aminokislotalar radikali orasida va karboksil

gruppa bilan boshqa aminokislota orasida vujudga keladi.

Ionli yoki elektrostatik bog‘lanish esa liz, arg, gis zaryadlangan

guruhi bilan yon radiakallari, val, asp, glutaminning – COO

-

 orasida

hosil bo‘ladi. Polipeptid zanjirini uchlamchi struktura konformatsiyasini

oqsilning xossasiga, aminokislota radikallarining xossasiga va atrof-

muhit sharoitiga qarab aniqlanadi. Oqsillarning polipeptid bog‘larini

joylanishida energetik qulay shakliga o‘tishi qabul qilingan bo‘lib, oz

miqdorda erkin energiya hosil bo‘lishiga asoslangan. Shuning uchun

qutbsiz radikallar suvdan uzoqlashib oqsilning ichki uchlamchi struktura

shaklini hosil qiladi. Ular asosan oqsil strukturasini ichiga joylashgan

bo‘ladi.

Qutbli (gidrofil) aminokislota qoldiqlari oqsil strukturasining tashqi

qavatida joylashadi va suv molekulalari bilan birikkan holda bo‘ladi.

Oqsil tarkibida  prolin va gidroksiprolin aminokislotalar bor joyi

zanjirning kuchsiz nuqtasi bo‘lgani sababli bukiladi yoki sinadi.

Zanjirdagi bu aminokislotalar ko‘proq harakatchan bo‘lib, boshqa

polipeptid guruhlar bilan yakka vodorod bog‘i hosil qiladi. Boshqa

egilgan joyda glitsin bo‘lib R-guruhda vodorod kam bo‘ladi. Shuning

uchun boshqa aminokislotalarning R-gruppasi fazoviy bukilishiga, ya’ni

glitsin turgan joyga boshqa radikal guruhi joylanishiga harakat qiladi.

Ala, ley, gis kabi bir qancha aminokislotalar oqsilning spiral strukturasini

mustahkam saqlashda ishtirok etadi. Met, ile, asp aminokislotalari esa

β−

struktura hosil qilishda qulaylik keltiradi.

Oqsilning molekulasining uchlamchi strukturasida 

α−

spiral

(spirallashgan), 

β−

struktura (qavatma-qavat) va  tartibsiz joylashgan

qismlari b

o‘ladi. Faqat oqsilning to‘g‘ri fazoviy joylanishi oqsilning

faolligini oshiradi, uni buzilishi esa oqsil xossasini o‘zgarishiga olib

keladi va biologik  faolligini yo‘qolishiga sabab bo‘ladi.

Sitoxrom C,lizotsim, ribonukleazalar uchlamchi strukturasi bilan farq

qiladi. Ularning polipeptid zanjiri har xil 

α−

spiral segmentlari va 

β−

struktura qismlari b

o‘ladi.