«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
78 
Олинган икки хил соя навлари барглари алоҳида қоғоз пакетчаларги 
солиб олинди ва улар ҳаво стелизаторида қуритилди, бу аппаратда қуруқ 
ҳавони намуналар устига ҳайдалиб, барглар тўлиқ қуритилди.
Соя навларнинг биокимёвий таркиби илдизи, пояси ва барги қуритилиб 
улар тортилди ва махсус тарозида тортилди. Қуруқ массадаги ёғ мидори 
Сакслет аппаратида аниқланди [2]. 
Соя навлари қуруқ массадаги умумий азот миқдорини аниқлаш учун бир 
қатор технологик операциялар бажарилди: 
аввало ушбу қуруқ масса 400 С иссиқ ҳавода 40 минут давомида сульфат 
кислота (Н
2
SO 
4 
) ва селен ёрдамида куйдирилади; 
Дистилятордаги азотни ҳайдаш учун аммиак юборилади ва автоматик 
тарзда NaOH, Н
2
SO 
4 
ва индикатор юборилади; 
Олинган эритмада хлорид кислота ёрдамида титрланади(НСI) [4 ]. 
Олинган натижалар шуни кўрсатдики, примордиаль баргларнинг ўртача 
ҳажми 10,0 см
2
биринчи чин барг чиқарган пайтда бўлди, ғунчалаш фазасида 
эса, унинг хажми 11,8
 
см
2
ташкил қилди. Умумий барг сатҳига қараганда 
примордиаль баргнинг жуда кам бўлди (УБС) 6,2 до 3,6 % бўлиб умумий барг 
сатҳи 162,6 дан 328
 
см
2
гача бўлди. Примордиаль барг хажми соя навларига 
қараб ўзгариши аниқ сезилди (УC = 10.1 ... 19,0 % га ўзгарди. 2018 тажриба 
олиб борилган йилда биринчи чин барг чиқарган фазаси барг сатҳи ўртача 9.5 
см
2
дан 10,4
 
см
2
 
гача бўлса, ғунчалаш фазасида барг сатҳи 10. 3 см
2
дан 13,8 см
2
гача бўлди. Ҳар икки навда барг сатҳида фарқ сезилди. Кейинги ривожланиш 
фазасида Нафис нави барг сатҳи (+1,9 см
2
к 
st.),
аммо Селекта -302 навида умумий 
барг сатҳи-51,6 см
2
дан кам бўлиши маълум бўлди. Навнинг ушбу хусусиятини 
биз навларнинг ўсиб ривожланиш шароити ўзгариши билан боғладик.
Тажрибада биз примордиаль баргларниг биомассасини аниқлаб 
кўрганимизда ўртача 0,7 и 0.6 г дастлабки ривожланиш фазасида, учталик барг 
чиқарган фазага қараганда биомассанинг хажми бир мунча ижобий томонга 
ўзгарди, умумий сатҳ = 20.8 и 36.6 % ва ғунчалаш фазсаида биомасса 26,9 % 
ташкил қилди. 
Олиб борилган дисперсион тахлиллар кўрсатишича қуруқ биомасса 
миқдори нинг тўпланиши ҳам йиллар давомида ҳар хил бўлди ёки 68,5 % етди. 
Биринчи чин барги ҳосил бўлиш фазасида примордиаль барг биомассанинг 
қуруқ вазни 50.7 % бўлса, генератив массанинг вазни 28,1 % ташкил қилди. 
Ўсиш жараёнида биомассанинг улуши 11,3 дан 5,9 % гача пастга тушди. 
Биз соя биомассасидаги азот миқдорини ҳам ўрганиб кўрдик, чунки соя 
оқсилли ўсимлик сифатида қадрланади, соянинг кўк поясида оқсил миқдори 20 
% ташкил қилади. Ўтказилган тажрибалар натижасига кўра, соя навларниг 

---