«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
425 
oshishi o’simliklar bilan tuproqdan ko’p oziq moddalar chiqib ketshi tufayli 
mikroelementlarning ahamiyati ortib bormoqda. Azot, fosfor va kaliy me’yoridan 
ko’p ishlatilsa ham ular faqat mikroelementlar tuproqda yetarli bo’lgan taqdirda 
yaxshi samara ko’rishi mumkin. 
O’simliklar uchun mikroelementlarning asosiy manbai bo’lib, oziqa 
eritmalari yoki tuproq xizmat qilishi mumkin. Tuproq komponentlarining 
mikroelementlar bilan o’zaro aloqasi biologik yutilish jarayonlarini aniqlash eng 
muhim omillaridan biridir. Umuman olganda deyarli barcha mikroelementlar 
o’simliklar tomonidan oson o’zlashtiriladi. Bu tuproq eritmalaridagi xelatlar, turli 
ionlar va komplekslarda amalga oshadi. Mikroelementlarning turli elementlarda 
yutilishi haqida ko’plab ma’lumotlar mavjud. 
Mikroelementlarning ildiz orqali so’rilishi passiv va aktiv (metobolik) 
bo’lishi mumkin. Passiv yutilish ildiz endodermasidan tashqarida bo’lgan ionlarni 
diffuziya holatida o’tishi orqali sodir bo’ladi. Aktiv yutilishda energiya sarflanadi va 
bu ximiyaviy gradentlarga qarshi yo’naltiriladi. Ma’lumotlarga qaraganda, odatdagi 
tuproq eritmasida mikroelementlar konstentrastiyasi o’simlikning ildiz sistemasi 
tomonidan va ildiz ichidagi metabolitik jarayonlar tomonidan nazorat qilinadi. 
Mikroelementlar konsentratsiyasining pasayishi ildiz yaqinidagi eritmalarida 
kuzatilib, shunday holatda ildiz orqali so’rilish tezligi kuchayadi, bu ularning 
tuproqqa diffuz va konvektiv o’tishi orqali sodir bo’ladi. Ayniqsa ayrim 
mikroelementlar yutilishi ildizni o’rab turgan muhitning o’zgarishiga bog’liq. Turli 
o’simliklarning mikroelementlarni yutish tezligi turlicha bo’ladi. Shu bilan birga 
mikroelementlarning bioakkumilyatsiyasi to’g’risida umumiy tendensiyalar keltirib 
chiqarilgan. 
Barglarning mikroelementlarni biologik yutishi havo manbalari orqali amalga 
oshib, o’simliklarga zararli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Bu asosan ildiz orqali 
oziqlanishda muhim amaliy ahamiyatga ega. Bularga temir, marganes, rux, mis va 
boshqalar kiradi. Mikroelementlarning yutilishi kutikula orqali amalga oshadi va 
metabolitik jarayonlar orqali elementlar to’planadi. Ikkinchi bosqichda ionlar 
plazmatik membrana orqali hujayra protoplazmasiga o’tishi bilan xarakterlanadi. 
O’simliklarning bargi orqali yutilgan mikroelementlar uning boshqa to’qimalariga 
ham o’tib ketishi mumkin. U organlarda mikroelementlar zapas holda to’planadi. 
Mikroelementlarning o’simlik to’qimalarida harakatlanish tezligi uning 
organlari, yoshi va boshqalarga bog’liq. O’simlik bargi orqali qabul qilingan 
mikroelementlarning bir qismi yomg’ir suvlari bilan yuvilib ketishi mumkin. Ayrim 
mikroelementlarning o’simliklar o’sishi va rivojlanishidagi ahamiyati katta 
hisoblanadi. Hozirgi vaqtda faqatgina bir necha o’nta mikroelementlar aniqlangan 
bo’lib, ularning o’simliklar hayotidagi ahamiyati isbotlangan. Qolgan elementlarning 

---