«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

Жадвал.
Мирзачўл воҳаси суғориладиган бўз-ўтлоқи тупроқларининг умумий физикавий 
хоссалари. 
Қатлам 
чуқурлиги, см 
Солиштирма оғирлик, 
г/см
3
Ҳажм оғирлик, 
г/см
3
Умумий ғоваклик, 
% 
0-28 
2,62 
1,39 
47 
28-52 
2,64 
1,41 
47 
52-85 
2,65 
1,45 
45 
85-120 
2,66 
1,46 
45 
Тадқиқот олиб борган олимларнинг фикрича, ҳайдов қатлами нисбатан 
юмшоқ, хайдов ости қатлами зич тузилиши билан характерланади. Пастки 
қатламларнинг зичлашишига тупроқ физик кимёвий ва кимёвий хоссалари 
(темир, марганец ва магний бирикмаларини хосил бўлиши) ҳамда 
гидроморфизм хам кучли таъсир қилади. Бундан ташқари сизот суви яқин 

---

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
289 
б ўлган т упр оқ лард а теп а қа тлам лар б о сим и ҳам таъ си р
кўр сат ад и
. 
Суғориладиган тупроқларда сувнинг миқдори, унинг ҳаракати, сувда осон 
эрувчан
тузлар ва уларнинг миқдори, намлик кўтарилиш жараёни ва намликни 
ушланиб қолиши, илдизни озиқланиш қатламини ҳаво билан таъминланиши-
тупроқларнинг ғоваклигига бевосита боғлиқ ҳисобланади. Текшириш ишлари 
олиб борилган бўз-ўтлоқи тупроқларда умумий ғоваклик (УҒ) суғориш 
даврийлигига кўра тупроқларнинг генетик қатламлари бутун тупроқ кесмаси 
бўйича кенг (45-47%) оралиқда ўзгаради (Жадвал). 
TUPROQ UNUMDORLIGIGA OQOVA SUV OB’YEKTLARINING 
TA’SIRINI ANALITIK NAZORAT QILISH 
Ruziyev J.E.-doktarant., Qo’ldoshev O.-magistr., Ruziyev E.A.-k.f.n.dotsent,
Samarqand davlat universiteti, 
[e-mail]
  
 
Hozirgi paytda fan-texnika rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan kimyoviy ishlab 
chiqarishlarning oshishi atrof-muhitga, ya’ni yer osti va yer usti ichimlik suvlari, 
tuproq tarkibi ifloslanishi ortib borayotganligi respublikamizning ekologik muhitiga 
zararli ta’siri bilan belgilanadi. Yerning yashil maysa qatlami buzilishiga ham qayd 
etilgan jarayonlar sabab bo’lmoqda va yer osti boyliklari kamayib hayvonot 
olamidagi ba’zi biologik turlar ayovsiz qirilib hatto yo’qolib bormoqda. 
Respublikamiz hududida mavjud bo’lgan daryolar, ko’llar va kanallarning ifloslanishi 
ham katta havf tug’dirmoqda. Turli xo’jaliklar va sanoat korxonalari chiqindilari suv 
havzalariga oqizishni nazorat qilmaslik natijasida ham inson kutmagan, 
rejalashtirmagan turli falokatlar ro’y bermoqda. Ayniqsa, aholi zich joylashgan 
tumanlar, shaharlar orqali oqib o’tayotgan daryolar va ariq suvlari oqova suvlarga 
aylanib, ularga yiliga millionlab tonna zararli chiqindilar qo’shilmoqda. Oqibatda 
bunday oqovalar qishloq xo’jaligida foydalanilayotgan sug’oriladigan yerlarni bir 
jihatdan olganda mineral moddalar bilan boyitayotgan bo’lsa, ikkinchi tomondan 
tuproq tarkibining o’zgarishiga va yetishtirilayotgan turli-tuman mahsulotlar 
sifatining o’zgarishiga ham olib kelmoqda [1]. 
Atrof-muhit ob’yektlari tarkibidagi turli ingrediyentlarni aniqlash va doimiy 
nazorat qilish atmosfera va yer, suv ob’yektlarining musaffoligini ta’minlashning 
asosiy omilidir. Yer usti suvlarining shahar aholisi va sanoat ob’yektlari, ishlab 
chiqarish ob’yektlari hamda turli firma va fermer xo’jaliklari tomonidan 
zaharlantirilayotganligi bugungi kunda barchaga ayon. Aniqlanayotgan har bir zaharli 
komponentning analitik jihatdan baholanishi ularning ruxsat etilgan me’yordan oshib 

---