«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
118 
Шўрланган ерларда етиштириладиган экинларга бериладиган мавсумий 
суғориш меъёри шўрланмаган ерлардаги экинларнинг суғориш меъёрларидан 
20 - 25% кўп бўлади. Чунки вегетация даврида хаво хароратининг юқори 
бўлиши ва минераллашган сизот сувларининг ер юзасига яқин жойлашиши 
натижасида, жадал буғланишкузатилади, натижада тупроқни шўрланиши, яъни 
тупроқ устки қатламида тузлар тўпланиб қолиши кузатилади. Суғориладиган 
майдоннинг ер устига тузлар тўпланишини олдини олиш учун авалам бор 
худудларда колектор -зовур тармоқлари лойиҳаланиши хамда шўрланган 
тупроқлардаги тузларни кетказиш учун шўр ювиш ишлари амалга оширилади. 
Шўрланган тупроқларни шўрланиш даражасига қараб шўр ювишда хар гектар 
майдонга 1500 - 6000 м
3
гача сув сарфланади [2]. 
Суғориш суви манбанинг хусусиятига қараб, хамда манбадаги сувнинг 
лойқалигига ёки чўкиндилари мавжудлиги ва менерализациясини ўз ичига 
олади. Илмий ва амалий томондан аниқланишича, ер ости сувларида деярли 
сувнинг лойқалиги мавжуд бўлмайди, лекин улар юқори даражада 
минерализацияга эга. Дарё сувлари минераллизация даражаси жуда паст, аммо 
улар таркибида кўп миқдорда минералга бой бўлган ёпишқоқ моддалар мавжуд. 
Сув омборларидан олинган сув миқдори, сув омборининг дарёга нисбатан 
жойлашишига қараб хар хил бўлиши мумкин. 
Суғориш каналлари орқали экин экилган суғориладиган майдонларга 
бериладиган сувда мавжуд бўлган тузлар қолиб кетади хамда суғориш суви 
тупроқни намлаш имконини беради. Бошқа ҳолларда, каналлар орқали лойқа 
сувни маълум бир миқдорда далага хайдашда, канални колматация қилиш 
орқали каналда сувнинг ортиқча исроф бўлиши олди олинади, бошқа бир 
холатларда каналга лойқа тўпланиши натижасида керакли ҳажмдаги сувни 
суғориладиган майдонга бериш имкони бўлмайди. 
Ҳар қандай суғориш сувига ундаги лойқа зарралар миқдори, эриган 
тузлар миқдори ва ҳарорати бўйича талаблар қўйилади. 
Сув манбасининг характерига қараб ундаги лойқа, туз миқдорлари ва 
ҳарорат турлича бўлиши мумкин. 
Сувдаги ўлчами 0,10 -0,15 мм. бўлган лойқа зарралари суғориш тармоғига 
тушгач, унда чўкиб унинг ўзанини кичиклаштиради, 0,005-0,10 мм ли лойқа 
зарралари озуқа моддаларига бой бўлмасада, суғориш тармоқлари орқали 
суғориш майдонига тушиб механик таркиби оғир тупроқларнинг физикавий 
хусусиятларини, сув ўтказувчанлигини яхшилайди. Ўлчами 0,005 мм дан кичик 
лойқа заррачалари ўсимлик учун озуқа моддаларга бой бўлсада суғориш 
даласига уларнинг кўплаб тушиши тупроқнинг физикавий хоссасини, сув 

---