Biogeografiya kk

2. Prokariot organizmler. Bakteriyalardın’ ayırım formaları ıssı tochkalarda 80-93
0
S 
temperaturag’a shekem jasay aladı. Ko’pshilik bakteriya sporaları qaynatıwg’a da shıdaydı. 
Ko’pshilik bakteriyalar ku’shli suwıqqa da, qurg’aqshılıqqa da shıdaydı. Sonın’ ushın bul gruppa 
organizmleri barlıq jerde (hawada, topıraqta, suwda) tarqalg’an. Olar ishinde kislorodqa bay 
ortalıqta jasawshı formaları ha’m kislorodsız ortalıqta jasawshı formaları bar. Bakteriyalar barlıq 
poyas ha’m zonalarda tirishilik etedi. Olar ten’iz astındag’ı ilde 4 km teren’likte ha’m litosferada 
neft aralarında, sonday-aq atmosferada 10 km den zıyat biyiklikte tirishilik etedi. Olardın’ sanı 
1m3 hawada on mın’lag’an, 1 sm
3
da’rya suwında ju’z mın’lag’an, 1 g topıraqta million ha’tteki 
millyardqa jetedi. 
Bakteriyalar ta’biyattın’ zat almasıw protsessinin’ barlıg’ında qatnasadı. Olardın’ ishinde 
organikalıq zat du’ziwshi xemoavtotroflar bar. Azot aylanısı, barlıq organikalıq ha’m 
neorganikalıq birikpelerdin’ ko’pshilik bo’limi bakteriyalar qatnasında o’tedi. Olar taw 
parodalarının’ buzılıwında, neft payda bolıwında, torf ha’m tas ko’mir payda bolıwında, temir, 
marganets aylanısında ha’m ha’r qıylı rudalardın’ payda bolıwında qatnasadı. A’sirese olardın’ 
azot fiksatsiyasında roli ullı. Olar o’simlik tamırında tu’ynek formasında, ko’pshilik o’simlik 
japıraqlarında ha’m topıraqta erkin jasaydı. Nitrifikatsiya ha’m denitrifikatsiyada bakteriya 
qatnasında o’tedi.
Ayırım bakteriyalar haywanlardın’ simbiontları esaplanadı. Olardın’ isheklerinde jasaydı. 
Sonın’ menen birge bakteriyalar shiriw ha’m ashıw protsessine qatnasadı. Bakteriyalar arasında 
o’simlik, haywan ha’m adamlarda qa’wipli keselliklerdi shaqıradı. Ayırım bakteriyalar ha’m 
antibiotik retinde qollanıladı. 
Ko’k-jasıl vodorosller (tsianofitseyalar ha’m tsianobakteriyalar). Bulardın’ bakteriyalardan 
ayırmashılıg’ı fotosintezge qatnasadı. Ayırımları azottı fiksatsiyalaydı. Ayrım tu’rleri ıssı 
tochkalarda 84
0
C qa shekem jasaydı. Sonın’ menen birge olar Antarktida-84
0
C temperaturada 
jasaydı. To’men temperaturag’a shıdaw, sonday aq quyash radiatsiyasına shıdaw bir qatar 
iykemlesiwshilikler menen baylanıslı, olardan kletka a’tirapında ıg’allı futlardın’ islep shıg’arıwı. 
Bul futlyar (qap) ko’k-jasıl vodorosllerge qurg’aqlıqqa shıdawg’a (tu’ngi ha’m azang’ı ıg’aldı 
sin’iriw na’tiyjesinde) ja’rdem beredi. Ko’k-jasıl vodorosller topıraqta, topıraq u’stine, 
tereklerde, dushshı ha’m ashshı suwlarda, qar ha’m muz u’stinde ushırasadı. Ayırım tu’rleri 
«gu’llew» di (suwda) shaqıradı. Ko’pshilik tu’rleri kospolit esaplanadı. Endi haywanlar tipin 
qarap o’temiz.