"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

Tajriba ma`lumotlari quyidagi jadvalga ko`chiriladi: 
O`lchov boshlangandan keyin o`tgan vaqt, min. 
Potensiallar farqi mV 
Eslatma:
Sistemasutkadavomidaqoldirilganda, 
undagisuyuqlikbug`lanishiningoldiniolishmaqsadida, 
ushishaqalpoqbilanyopibqo`yilishishart. Bundasistemadagiagarlisifonchalaralbattaolibqo`yiladi. 
 

---

33 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10-rasm. Kollodiy membranasida vujudga keladigan potensiallar farqini o`lchashga mo`ljallangan 
moslamaning chizmasi:1-kollodiy qopcha, 2-kichik probka, 3-voronka, 4-katta probka, 5-kaliy xlorid 
eritmasi quyilgan stakan, 6-Г shaklli agarli sifoncha, 7- П shaklli agarli sifoncha, 8-kontakt stakanlari, 9-
xlorlangan kumush elektrodlar 
9. TABIIY TO`QIMALARDA ELEKTRIK POTENSIALLAR 
SHIKASTLANISH POTENSIALI 
BiopotensiallarkelibchiqishihaqidagiilknazariyalardanbiriDj. 
Bernshteyntomonidanyaratilgan. 
Mazkurnazariyagako`ra, 
normal, 
shikastlanmaganhujayrafaqatkaliynonlarinio`tkazib, 
boshqakationvaanionlarnio`tkazmaydiganmembranabilano`ralgan. 
Membrananingprotoplazmadagikonsentratsiyasitashqarisidagigaqaragandaanchakattakaliyionlari
ganisbatanbuxildagitanlabo`tkazishxususiyatitirikhujayramembranasidapotensiallarfarqikelibchi
qishiningmuqarrarliginibelgilaydi. Shu asosda, membrana potensialini kaliy ionining diffuzion 
potensialidan iborat deb qarab, uning kattaligini quyidagi tenglama orqali hisoblab topish 
mumkin: 
 
 
o
i
K
M
K
K
nF
RT
E
E





(1) 
Bernshteyn nazariyasiga binoan, hujayra shikastlansa yoki qo`zg`alsa, uning membranasiga 
xos bo`lgan ionlarga nisbatan tanlab o`tkazuvchanlik xususiyati yo`qoladi va bu xildagi 
menbrana endi o`zidan ham anionlarni, ham kationlarni o`tkazaveradi. Natijada shikastlangan 
yoki qo`zg`algan yuza shikastlanmagan yoki tinch holatdagi membrana yuzasiga nisbatan 
manfiy zaryadlanib qoladi. Chunki anionlar harakatchanligi kationlar xarakatchanligidan kam 
bo`ladi va bunday hol o`z navbatida, shikastlangan yuzada manfiy, zaryadli ionlar oshiqchaligiga 
olib keladi. 
Berishteyn nazariyasi o`sha paytlarda fiziologiyada to`plangan faktlarni, jumladan tinchlik 
potensiali kattaligining muhitdagi kaliy ionlari konsentratsiyasi va haroratga bo`lgan 
bog`liqligini qoniqarli darajada tushintirib berdi. 
Keyinchalik Bernshteyn nazariyasi P.Boyl va Ye.Konvey tomonidan tekshirib ko`rildi va 
ularning faraziga ko`ra, tinchlik potensiali donnan potensialidan boshqa narsa emas ekan. 
Ma`lumki, donnan potensiali oqsil anionlarini o`tkazmaydigan, ammo kaliy va xlor ionlarini 
bemalol o`tkazadigan membranalarga xarakterli bo`lgan holdir. 
Demak, Boyl va Konvey taxminiga ko`ra, tinchlik potensiali, jumladan, demarkatsion 
(chegara) potensial ham termodinamik muvozanat shartlarini qoniqtiradi va shuning uchun ham 
mazkur muvozanatning saqlanib turishi energiyaga muhtoj emas. Ionlar taqsimotining bayon 

---

34 
etilgan, ya`ni muvozanat holati uchun mos keladigan membrana potensiali kattaligini 
quyidagicha yozish mumkin: 
F
RT
E
M
 
 
F
RT
K