Bino va inshootlar

Kran osti to‘sinlari 
1.
Sanoat binolarining kran osti to‘sinlari 
2.
Relslarning kran osti to‘sinlariga bog‘lanishi 
Elektr toki bilan ishlovchi ko‘prik kranlarni harakati uchun mo‘ljallangan yo‘l 
relslarni kranosti to‘sinlari ustiga yotqiziladi. (2.11-rasm). 
Ko‘prik krani ishni ta’minlovchi bunday balkalar ustunlar tokchasiga 
(konsoliga) montaj qilingan bo‘ladi. Bu to‘sinlar o‘z navbatida sanoat binolarini 
bo‘ylama yo‘nalishidagi bikrligini ham ta’minlaydi. 
Sanoat binolari qurilishida ustunlar qadamiga va kranlarni yuk ko‘tarish 
qobilyatiga bog‘liq bo‘lagan har xil maqsadlarga qo‘llanilgan, yuk ko‘taruvchanligi 
10, 20, 30, 75, 100 va 250 tonna bo‘lgan ko‘prik kranlarga mo‘ljallangan, uzunligi 
6,0 va 12m, balandligi 800, 1000, 1200, 1400 va 2000mm bo‘lgan yig‘ma temir 
beton kranosti to‘sinlari ishlatiladi. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish binolarida 
po‘latdan ishlangan kranosti to‘sinlari ham keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda. 
Ustunlar qadami 6,0m bo‘lgan hol uchun po‘lat kranosti to‘sinlari foydaliroq 
hisoblanadi, ustunlar qadami 12m bo‘lganda esa temir beton kranosti to‘siniga 
nisbatan bor-yo‘g‘i 10-15% qimmat bo‘ladi. 
Temir beton kranosti to‘sinlari kesimi tavr va qo‘shtavr ko‘rinishiga ega bo‘lib, 
tayanch qismi devori qalinlashtirilgan bo‘ladi. To‘sinlarda yuqori sinfli betonlardan 
(sinfi V-25, V30, V40) tayyorlanib, armaturalari oldindan zo‘riqtirilgan bo‘ladi. 
Temir beton kran osti to‘sinlari uzunasi bo‘yicha ayrim joylari quyma detallari 
ko‘zda tutilgan bo‘lib, ulardan to‘sinlarni ustunlarga mahkamlashda va kran relslarni 
o‘rnatishda foydalaniladi. To‘sinlarni obdon yaxshi o‘rnatilgandan so‘ng 
payvandlanadi. Relslar to‘sinlarga har 750mm masofa o‘rnatilgan siquvchi “panjalar” 
yordamida mahkamlanadilar. Kranosti yo‘li oxiriga po‘lat tirgovich-cheklagich 
qo‘yilib, cheklagichga yog‘och brusli amortizator ya’ni urilish kuchini ko‘taruvchi 
bufer qotirilgan bo‘ladi. 
Kranlarni harakati chog‘ida hosil bo‘ladigan ovozni yo‘qotish, to‘sinlarga 
dinamik ta’sirlarni kamaytirish, kran yo‘lini uzoq vaqt ishlashini ta’minlash 
maqsadida relslar va panjalar ostiga qalinligi 8-10mm bo‘lgan elastik ost quymalar 
qo‘yiladi. Relslar to‘sinlarga qo‘zg‘aluvchi yoki qo‘zg‘almas qilib mahkamlanadi, 
yuklar miqdori 30 tonnadan katta bo‘lgan relslarni to‘sinlarga changak yoki xalqa 
yordamida qotiriladi. 

---

111 
2.11-rasm. 
Kran 
osti 
temir 
beton 
to‘sinlarini ustunlarga qotirish 
konstruksiyalari: 
1 – po‘lat qotirgich plankasi; 
2 – beton “to‘sinni montaj va qotirilishidan so‘ng qo‘yiladi”; 
3 – shaybalar; 
4 – tayanch listi; 
5 – siquvchi planka (panja); 
6 – bolt; 
7 – plastik ostquyma; 
2.12-rasm. Po‘lat kranosti to‘sini konstruksiyalari: 
a – to‘sinlarni temir-beton ustunlarga qotirish; 
b – bu ham po‘lat ustunlarga qotirish; 
v – ilmoq (kryuk) yordamida relslarni to‘sinlarga qotirish; 
g – bunda ham, panjalar yordamida qotirish; 
1 – ustun tokchasi 
2 – po‘lat tasmadan (8x100mm) yasalgan xomut 
3 – burchaklikdan ishlangan qotirish 
4 – to‘sin to‘risi tayanch qovurg‘asi 
5 – to‘sinlarni ust qismini ustunlarga qotiruvchi plankalar 
6 – fasonka 
7 – bikirlik qovurg‘asi 
8 – to‘sin yuqori tokchasi 
9 – ilmoq (kryuk) 
10 – siquvchi planka. 
Anchagina samarali hisoblangan po‘lat kranosti to‘sini ishlash prinsipiga ko‘ra 
ikki turli bo‘ladi – uzlukli va uzluksiz. Ularni montaj qilish va tayyorlash anchagina 

---

112 
oson hisoblanadi (2.12-rasm). Ular tuzilishiga (kesimiga) ko‘ra yaxlit yoki teshikli 
bo‘lishi mumkin.
YAxlit kesimli to‘sinlar shprengelli tizimda ishlovchi bo‘lib, ustun qadami 12m 
bo‘lgan va yuk ko‘tarish qobilyati 75t gacha engil va o‘rta rejimda ishlovchi ko‘prik 
kranli binolarda ishlatiladi. 
To‘sin balandligini hisoblab topiladi va uning balandligi asosan 650mm 
dan 2050mm gacha bo‘ladi va bu balandlik o‘lchamlari bir birlaridan 200mm 
bo‘lgan farq bilan oshib boradi.