Bino va inshootlar

7-amaliy mashg‘ulot: Sanoat binolari ustunlari. Faxverk ustunlar. Ustunlararo 
bog‘lanishlar 
Tayanch so‘z va iboralar: 
ustunlar, tokchali ustunlar, faxverk ustunlar 
 
Reja: 
1.
 
Sanoat binolarining metall ustunlari 
2.
 
Sanoat binolarining temirbeton ustunlari 
3.
 
Faxverk ustunlar
Bir va ko‘p qavatli sanoat binolari sinchlarini tuzishda temir beton va po‘lat 
ustunlar qo‘llaniladi. 
Bir qavatli sanoat binolari temir beton ustunlari tokchali yoki tokchasiz (ko‘prik 
kranlar bilan jihozlangan holda) holda bo‘lishi mumkin. Ularni bino tarxida 
joylashishiga qarab o‘rta va chekka qator ustunlariga ajratiladi (2.13-rasm). 
Ustunlar kesimi to‘g‘ri to‘rt burchakli, tavr profilida va ikki ko‘rinishga ega 
bo‘ladi. Ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchamlari unga tushayotgan yuk miqdoriga 
bog‘liq bo‘ladi. Ustunlar kesimi unifikatsiyalangan bo‘lib, to‘g‘ri to‘rt burchak 
kesimli ustunlar uchun 400x400: 400x600: 400x800: 500x500: 500x600: 
500x800mm, kesimi tavr profilida bo‘lgan ustunlar uchun kesimi uchun esa 
400x1000: 500x1000: 500x1300: 500x1400: 500x1500: 600x1400: 600x1400: va 
600x2400mm qilib olinadi. Bunda ustunlarni balandligi bo‘yicha mahsus detallar 
o‘rnatilgan bo‘lib, ularga devor panellarini qotirish ko‘zda tutiladi (2.14-rasm). 
Ustunlar qurilish maydonlarida yig‘iladigan bir necha qismdan iborat bo‘lishi ham 
mumkin. 
Ustunlarni koordinatsiya o‘qlariga bog‘lash muhim ahamiyatga ega bo‘lib, 
unifikatsiya qilingan elementlarni montaj qilish, yig‘ma konstruksiyalar orasidagi 
tirqishlar va choklarni hisobga olish uchun modul o‘lchamlar ko‘zda tutilgan bo‘ladi. 
(2.14-rasm). 
Tokchali ustunlar kran usti va kran osti shoxlardan iborat bo‘ladi. Kran usti 
shohlari kesimi ko‘pincha kvadrat yoki to‘g‘ri to‘rt burchakli bo‘lib, 400x400: yoki 
500x500mm qilib olinadi. Bu ustunlarni sinfi V20-V40 bo‘lgan yuqori sifatli 
betonlardan hamda har xil sinfdagi armaturalardan tayyorlanadi. 
Ustun uzunligi sex balandligi va ustunning poydevori ichiga tushiriladigan 
qismi to‘rt burchakli ustunlar uchun: agar bino ko‘prik kran bilan jihozlanmagan 
bo‘lsa, 750mm; agar bino ko‘prik kran bilan jihozlangan bo‘lsa, 850mm; ikki shoxli 
ustunlar uchun bu kattalik sex balandligi 10,8m bo‘lganda – 900mm; sex balandligi 

---

116 
10,8 metrdan yuqori bo‘lgan hol uchun – 1000mm; ikki shoxli ustunlar uchun 1050 
va 1350mm qilib olinadi. 
2.13-rasm. Bir qavatli sanoat binolari temir beton ustunlarining asosiy xillari: 

a – ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri to‘rt burchakli ustunlar qadami 6m bo‘lgan 
kransiz binolarda qo‘llaniladigan ustun; 

b – bu ham, ustunlar qadami 12m bo‘lganda qo‘llaniladigan ustun; 

v – ikki tarmoqli, ko‘proq kransiz binolarda qo‘llaniladigan ustun; 

g – ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri to‘rt burchakli bo‘lib, ko‘prik krani bilan 
jihozlangan binoda qo‘llanadigan ustun; 

d – bular ham, faqat qo‘sh tavrli kesimga ega bo‘lgan ustunlar; 

e – ikki tarmoqli ko‘prik krani bilan jihozlangan binolarda ishlatiladi; 

j – ustun umumiy ko‘rinishi. 
1– yopma ko‘taruvchi konstruksiyalarni qotirishda ishlatiladigan zakladka 
detali; 
2 – 3 – bular ham, kran osti balkasini qotirishda ishlatiladi 
4 – bu, ham devor panelini qotirishda ishlatiladi. 

---

117 
2.14a-rasm. Ustunlarda o‘rnatilgan mahsus quyma (zakladka) detallari va anker 
boltlarining joylashishi 

a – kransiz binolarning chetki qatorlari uchun; 

b – kransiz binolarning o‘rta qatorlari uchun; 

v – kranli binolarning chetki qatorlariga mo‘ljallangan to‘g‘ri burchakli 
ustun; 

g – kranli binolarning o‘rta qatorlariga mo‘ljallangan to‘g‘ri burchakli 
ustun; 

d – kranli binolarning chetki qatorlariga mo‘ljallangan ikki tarmoqli ustun. 
1. – quyma detallari 
2. – po‘lat kallak 
3. – anker boltlar 
4. – konsol sirtidagi quyma detal 
5. – ustun chetidagi quyma detal 

---

118 
2.14-rasm. Bir qavatli sanoat binolarining ustun va devorlarini koordinatsiya 
o‘qlariga bog‘lash. 

a – ustunlarni o‘rta o‘qlarga bog‘lash; 

b,v – bularda ham, ustun va devorlarni chekka bo‘ylama o‘qlarga 
bog‘lash; 

g,e – bularda ham bino to‘ri qismidagi ustun va devorlarni va harorat 
choki ko‘ndalang joylashgan joydagi ustunlarni ko‘ndalang o‘qlarga bog‘lash; 

j,i – oraliqlar balandligi bir xil bo‘lgan binolardagi bo‘ylama holda 
joylashgan harorat choklari ustunlarni bo‘ylama o‘qlarga bog‘lash; 

k,m – bularda ham parallel joylashgan oraliqlar balandligi har xil 
bo‘lgan joylardagi bog‘lanishlar; 

p,t – ko‘taruvchi devorlarni bo‘ylama koordinatsiya o‘qlariga bog‘lash 
– har xil balandlikdagi oraliqlarni baland oralig‘ini ustuni 
– ko‘ndalang holda joylashgan baland oraliq to‘ri bilan taqalgan balandligi 
pastroq bo‘lgan oraliq ustuni. 
Bir qavatli sanoat binolarining karkaslari, odatda. ustunlar va yopma- laming 
ko‘taruvchi konstruksiyalaridan iborat bo‘lgan ko‘ndalang rama- larva bo‘ylama 
elementlar: poydevor. kran osti, bog‘lama to‘sinlari, to‘sin osti konstruksiyalari 
hamda yopma plitalardan tashkil topadi (
7.1-rasm).

---

119 
12.
8.1-rasm.
Bir qavatli ishlab chiqarish binolarining temir-beton ustunlari: a-bir 
shoxli to‘rtburchak kesimli - chetki va o‘rta; b-shunday, ikki shoxli. 
11.

---

120 
14.