Bilimlendiriw ministirligi

4. Akkonodatsiya qubılısı.
Adam bir waqıttın’ ozinde xar kıylı ortalıqta turgan zatlardı onın’ koriu mumkinshiligine iye emes. Zattı tolıq koriu ushın, sol zattan shashırap kaytkan luch koz sechatkasına tolıq jıynalıwı kerek. Kozdin’ xar kıylı aralıqta turgan zatlardı tolıq koriu ushın iykemlesiushi akkonodatsiya protsessi dep at berilgen. Akkonodatsiya protsessi kozdin’ kirpik bulshıq etlerinin’ retseptorlıq qısqarıwına tiykarlangan. Akkonodatsiya uaktında xrustaliktin kriviznası jaktılıqtı sındırıwshı kush ulkeyedi sebebi onı kolemi bulshıqe etlerdin’ qısqarıwı na’tiyjesinde ozgeredi. Jastın’ osiui menen kozdin’ akkonodatsiya protsessi tomenleydi, na’tiyjede kozge jakın turgan zatlardı onın’ koriu mumkinshiligi tomenleydi. Bunday jag’day kartayıuga baylanıslı bolgan alıstan koriushilik dep ataladı. Jaska baylanıslı bunday jag’daylar arnawlı linzalar koyılgan ochkiler kiyiu menen tolıqtırmadı.
5. Ko’riw teren’ligi.
Koz ha’m putkil koriu analizatorı zatlardı koriu, olardın’ birin ekinshisinen ulken kishiligi, tur tusi, forması, razmeri, olardın’ jaylaskan aralıg’ın ha’m olardın’ xareket etiu bag’darga bildiriushi analizatorlar bolgan esaplanadı.
Korip atırgan zatlardın’ ishinde en mayda bo’limlerin anıq ajırata biliu bul koriudin’ anıqlı bolıp esaplanadı. Tunde kozdin’ anıq koriu ukıplılıg’ı tomenleydi.
Adamlarda kozdin’ anıq koriu mumkinshiligin tekseriu ushın arnawlı tablitsalardan paydalanadı. Bunday tablitsalarga xar kıylı xaripler ha’m suwretler xar turli razdellerde salıngan boladı. Kozdin’ koriu mumkinshiligi ballarda ulken adamlarga karag’anda bir-neshe ese kerekli.


6. Alıstan ha’m jaqınnan ko’riwshilik.
Jakınnan koriushi adamlarda zattın’ sawleleniui kozdin’ sechatkasında emes, al onın’ aldında otedi, natijede bunday adamlar zatlardı onın’ kore almaydı.
Jakkınnan koriushiliktin payda bolıu sebeplerine koz almasının’ juda teren bolıwı bolıp esaplanadı.
Alıstan koriushilik: bulda koz almasının’ oyıg’ının’ juda qısqa bolıwına baylanıslı payda bolatugın protsess bolıp esaplanadı. Bunda zattın’ sawleleniui sechatkada eki, al onın’ artında boladı. Usıgan baylanıslı zattın’ kozde sawleleniuinde nur kozdin’ oraylıq ayıqshasına juda jıynalgan xalda tusedi natijede adam zattı tolıq kore almaydı. Alıstan koriushi adamlar eki jag’ı dones ochkiler kiyedi. Bunday ochkiler xrustaliktin jıynawshı kushin kusheytedi na’tiyjede zattın’ sawleleniui kozdin’ setchatkasına tusedi.
Bunnan 100 jıl burın Eranan ozinin’ “Jakınnan koriushiliktin” kelip shıg’ıwına mekteptin tasiri degen miynetinde tomengi klass okıushılarına karag’anda jokargı klass okıushılarında jakınnan koriushiliktin kop ushırasatugınlıg’ın aytkan ha’m onın’ klasstan-klasska jokarılawda kobirek payda bolatugınlıg’ın korsetken. Xazirgi waqıtta fiziologiya institutının’ ha’m SSSR pedag’ogının’ akademiyasının’ mag’lıumatına karag’anda birinshi klass okıushıları arasında jakınnan koriushilik 7-8% tutsa, ol jokargı klasska 7-8 klasslarda olardın’ sanı 16% jokarılaytugınlıg’ın anıqlanadı. Sonlıqtan okıu jag’dayına baylanıslı payda bolatugın jakınnan koriushiliktin aldın’ alıu ushın gigienalıq korsetpeler kennen tusindiriliui kerek. Bunday korsetiuge klass ishinin’ tazalıg’ı, tolıq jaktılanıwı, okıu orınlarına tiykarlangan mebeller menen uskeneleniui ha’m sabaq aralıq dem alıslardı durıs sholkemlestiriuler kerek.
Kopshilik ilimpazlardın’ anıqlawına karag’anda jakınnan koriushiliktin tiykargı sebeplerinin’ biri ochki nasilden-nasilge beriushiliginde dep esaplanadı. Jakınnan ha’m alıstan koriushiler jag’dayıları payda bolganda balalardı kishkene bolıwına karamastan arnawlı ochkiler kiyiuge uyretiu kerek. Bul jag’day jastın’ ulkeyiui menen kozdin’ koriu fokus aralıg’ının’ jaksı bolıwına alıp keliuge jardem etedi.