Bilimlendiriw ministirligi

11. Jokargı nerv iskerliginin’ tipleri.
İ.P.Pavlov xayuanlardın’ tartip reflekslerin payda bolıu protsessine uyrene otırıp, onın’ payda bolıwının’, bekkemliginin’, xar kıylı xayuanlarda xar turli ekenlishgin anıqladı ha’m usı protsesske kawil boldi.
Bul oz gozeginde xayuanlardı nerv iskerligi ha’m olardın’ jeke kasietine baaaylanıslı bir neshe tiplerge bo’liuge sebepshi boldı.
Nerv sisteması tip degenimizde biz - xar bir organizmge ten bolgan ha’m nasiline beriletugın ha’m jeke tirishilik iskerliginde toplag’an ha’m payda etken nerv iskerligi kasietlerinin’ jıyındısına tusinemiz.
Nerv sisteması tiplerin bir-birinen ajıratıuda İ.P.Palov nervlik protsesstin tiykargı ush kasietin algan.
1) Ku’shi; 2) Urovnoveshennost (teppe-ten’ligi) (qozıwdın’) - teppetuligi, turaklıg’ı; 3) Podvijnost (ha’reketshen’ligi) (irkiliwdin’) - xareketshenligi.
Usı belgileri boyınsha adamlardın’ ha’m xayuanlardın’ nerv sisteması tomendegi 4-tipke bo’linedi.
1. Xolerik 2. Melanxolik 3. Sangvinik 4. Flagmatik
Xolerik - ju’da aktiv, qozıw ku’shi ku’shli, ashıwshaq.
Melanxolik-bul tiptegi adamlar uayımshıl, qorqaq bolıp keledi.
Sangvinik-ha’mme waqıt shad bolıp ju’redi, uayım qayg’ıg’a
berilmeydi ha’mme waqıt jag’daydan o’z sheshimi menen shıg’a aladı.
Flegmatik-tnısh, o’zi menen o’zi bolatug’ın, o’z isine puhta miynet su’ygish adamlar.
Bunnan tısqarı adamlarda İ. P. Pavlov ta’repinen to’mendegi nervlik tipler anıqlang’an.
A) Xudojestvennıy - muzıqant, xudojnik, pisatel (birinshi signal jokarı)
B) Mıslitelnıy - matematika, filosof (soyleu signalı jokarı)
V) Sredniy – kopshilik adamlar usı tipke kiredi, olarda birinshi ha’m ekinshi signal sistemaları bir-biri menen ten.
12. Uykı ha’m onın’ fiziologiyası.
Uykı xar bir organizimnin’ fiziologiyalıq talabı bolıp esaplanadı. Ol adam omiinin’ 3/1 in tutadı. Eger adam orta esap penen 60-70 jıl jasasa, sonın’ 20 jılı uykı menen otedi.
Uykıdan kalıu organizimdi juda kolayız jag’dayga saladı. Eger adam awkattın’ jetispeuine birinshe kunlep shıdam beretugın bolsa, al uykıga n’-o’ kunnen artıq shıday almaydı.
Uykı uaktında organizmde bir kansha fiziologiyalıq ozgerisler payda boladı. Mısalı: ayırım titirkendirgishler tasirinen seziu tomenleydi, xareket aktivligi tomenleydi ha’m organizmnin’ shartli reflektorlı iskerligi tolıg’ı menen tomenleydi. Sonın’ menen birge uykı uaktında organizmnin’ kopshilik vegetativlik xızmetleri tomenleydi, birak olar fiziologiyalıq norma jag’dayında saklanadı.
Uykının’ payda bolıu mexanizm - bul jonin’de kopshilik ilimpazlar arasında elege shekem tartıs masele kiyatır. Sonlıqtan uykının’ fiziologiyalıq manisi ha’m onın’ payda bolıu mexanizmi xakkında bir neshe xazirgi zaman teoriyaları bar. Olardın’ ishinde en axmietlisi Gomorallıq ha’m nervlik bolıp esaplanadı. Gomorallıq teoriya - tiykarı organizimnin’ ozin - ozi zaxarleui – yagnıy aktiv xareket jag’dayında organizmde zat almasıu protsessinde payda bolatugın organizimge zıyanlı zatlardın’ jıynalıwı ha’m olardın’ nerv kletkalarının’ iskerligine tasiri tusindiriledi. Bul teoriya tiykarında organizimnin’ ozine payda bolatugın ha’m toplanatugın gippogenlik faktor tusindiriledi. Bunday faktorga organizimde sintezlenetugın bolıp esaplanadı.
Uykı payda bolıudı bas miyi ulken yarım sharlarının’ belgili bir bo’liminde payda bolgan irkiliu protsessi tez arada onın’ baska barlıq bo’limlerine tarkaladı ha’m bas miyinin’ kopshilik bo’limlerinde irkiliu protsessi payda bolıp uykı protsessi juzege keledi. Bul uykının’ payda bolıwındag’ı ervlik teoriyanın’ dalillemesi sıpatında tusindiriledi. Ulıuma aytkanda uykı protsessinin’ payda bolıwında gomorallıq ha’m nervlik teoriyalardın’ ekeuide bir-biri menen tıg’ız baylanıslı bir-tutas axmietke iye koz-karas bolıp tabıladı. Sebebi organizimde juretugın kalegen fiziologiyalıq protsess en daslep eki turli yagnıy gumorallıq ha’m nervlik retlesiu tiykarında baskarıladı.