Bilimlendiriw ministirligi

7. Depodag’ı qan ha’m onın’ bo’listiriliwi.
Organizmnin’ normal tınıshlıq jag’dayında qan tamırlar sistemasında ulıwma qannın’ 60-70% mug’darı ha’rekette boladı. Sonlıqtan bunı aylanıstag’ı qan dep ataymız. Qannın’ basqa bo’limi shama menen 30-40% arnawlı qan depolarında saqlanadı. Depodag’ı qan aylanıstag’ı qang’a kerekli jag’dayda qosıladı. Bunday jag’day mısalı fizikalıq jumıs h. t. b. lar bolıwı mu’mkin.
Qandı rezervte saqlawshı depo xızmetin atqaratug’ın tiykarg’ı u’sh orın bar olarg’a:
1. Xaqıyqıy depo, bug’an talaq kiredi.
2. Bawır ha’m o’kpeler.
3. Juqa diywallı vena tamırları ha’m teri qabatı.
Talaqtın’ depo xızmetin atqarıw jag’dayın birinshi ret S. P. Botkin anıqlag’an. Bunda qan keselligi menen awırg’an adamda psixikanın’ to’menlewi onın’ talag’ının’ bir qansha isiniwine alıp keletug’ınlıg’ın anıqladı. Eger usı adamda psixikalıq qozıw ku’sheyse, onda onın’ talag’ı ko’lemi boyınsha bir qansha kishireygenligi anıqlang’an.
Eresek adamlarda talaq ulıwma qannın’ 0,5 l. mug’darın saqlaytug’ınlıg’ı anıqlang’an. Eger simpatikalıq nerv ku’shli qozsa onda talaq bir qansha kishireygen ha’m ondag’ı qan ulıwma aylanısqa qosılg’an.
Depo xızmetin bawır ha’m o’kpelerde atqaradı. Sebebi bul organlarda bir qansha mayda qan tamırları ju’da’ ko’p jaylasqan. Eresek adamlardın’ bawırında 0,6 l., al o’kpelerinde 0,5-1,2 l. mug’darında qan saqlanadı. Usınday xızmetti vena tamırları menen birge mayda kapillyar tamırlarıda atqaradı, sebebi teri qabatında jaylasqan mayda kapillyar qan tamırlarında ko’p mug’darda qan saqlanadı ha’m olar qan aylanısına fizikalıq jumıs waqtında qosılıwı mu’mkin. Barlıq depoda saqlanıwshı qan ulıwma aylanısqa simpatikalıq nerv sisteması ta’sirinde de qosıla aladı.
Qannın’ organizmde bo’listiriliwi. Organizmdegi qan mug’darı shama menen 5-6 l. bolatug’ın bolsa, qannın’ bul mug’darı organizmnin’ tirishilik iskerligindegi onın’ talabın qanaatlandıra almaydı. Sonlıqtan organizmde qannın’ bo’listiriliwi iske asadı ha’m bul protsess o’z-o’zine retlenip otırıladı. Qannın’ organizmdegi bo’listiriliwi tiykarında belgili bir organlardı qan menen ta’miyinlew ku’sheyse, belgili bir organlardı ta’miyinlew bir qansha to’menleydi. Qannın’ bo’listiriliwi bulshıq et sisteması menen ishki organlar arasında o’tkeriledi, mısalı fizikalıq jumıs waqtında kapillyarlarda qannın’ mug’darı birqansha artadı, sebebi organizmnin’ talabın qanaatlandırıw za’rurligi payda boladı, na’tiyjede ishki organlar bolg’an as sin’iriw sistemasının’ qan menen ta’miyinleniwi bir qansha to’menleydi. Bug’an qarama-qarsı as sin’iriw sistemasının’ jumısı ku’sheygen waqıtta onda qannın’ ha’reketi ha’m organlardın’ qan menen ta’miyinleniwi bir qansha ku’sheyedi, biraq skelet bulshıq etlerinin’ qan menen ta’miyinleniwi birqansha to’menleydi.