Bilimlendiriw ministirligi

1. U’lken ham kishi qan aylanıw shen’beri.
Qan aylanıw sistemasının’ tiykarg’ı a’hmiyeti tkanlardı ha’m organlardı qan menen ta’miyinlew bolıp esaplanadı. Qan qan tamırları boylap u’zliksiz xa’rekette bolg’anlıqtan onın’ tiykarg’ı xızmetleri iske asadı.
Qan aylanısı sisteması ju’rekten, qan ha’m limfa tamırlarınan turadı. Ju’rek qısqarıw qa’siyetine tiykarlanıp qandı qan tamırları boylap xa’reketke keltiredi. Minutına ju’rekten 6 l. ge shamalas qan ag’ıp o’tse bir sutkada h mın’ litrge shamalas qan ag’ıp o’tedi. Qan aylanısı 2 shen’ber boylap ha’reketke keledi. Olar u’lken ha’m kishi qan aylanısı shen’berleri dep ataladı.
U’lken qan aylanıs shen’beri. Bul shep ju’rek qarınshasınan baslanadı. Onın’ baslang’ısh bo’limi aorta dep atalıp, ol arteriyalarg’a, arteriollarg’a kapillyarlarg’a tarqaladı. Kapillyarlar barlıq tkanlardı, organlardı qaplaydı ha’m olardı qan menen ta’miyinleydi. Kapillyar qan tamırlarında qan kletkalarg’a azıqlıq zatlardı ha’m kislorodtı jetkerip beredi ha’m olardan zat almasıw protsessinin’ aqırg’ı produktaları bolg’an organizmge zıyanlı metobolit zatların bo’lip shıg’arıw organlarına jetkerip beredi. Kapillyar qan tamırları kishi vena qan tamırlarına, olar u’lken vena qan tamırlarına birigip on’ ju’rek aldına kelip quyadı ha’m usı jerde u’lken qan aylanıs shen’beri tamamlanadı.
Kishi qan aylanıs shen’beri. (o’kpe arqalı aynalıs) Bul shen’ber on’ ju’rek qarınshasınan baslanıp o’kpege venozlıq qandı alıp keledi. O’kpede o’kpe arteriaları birqansha mayda qan tamırlarına bo’linip, qandı kislorod penen bayıtıwg’a qatnasadı. O’kpe kapillyarları birigip o’kpe venasın payda etedi. O’kpe venası arqalı kislorodqa toyıng’an arteriallıq qan shep ju’rek aldına kelip quyadı ha’m usı jerde kishi qan aylanıs shen’beri tamamlanadı. Kishi qan aylanıs shen’berinin’ tiykarg’ı xızmeti qandı kislorod penen toyındırıw bolıp tabıladı.
2. Ju’rektin’ du’zilisi.
Ju’rek eki bo’limnen ha’m to’rt kameradan turadı. Ol eki ju’rek aldına ha’m eki ju’rek qarınshasına iye.
Ju’rek salmag’ı kishi jastag’ı balalarda 20 g. bolsa, al u’lken adamlarda 425-470 g. mug’darına ten’. Biraq onın’ salmag’ı ayırım keselliklerde ha’m fizikalıq shıg’ınıwlar menen uzaq waqıt shug’ıllang’an adamlarda bir qansha joqarı boladı.
Ju’rek diywalı tiykarınan q qabattan turıp, olarg’a endokard miokard ha’m epikard dep at berilgen. Bunnan tısqarı ju’rekti sırtınan qorshap turıwshı qabat bolıp, onı ju’rek ko’ylekshesi yamasa qaltashası dep te ataydı. Sonlıqtan bul qabattın’ atın perikard dep atag’an. Onın’ xızmeti ju’rekke erkin ha’reket etiw bolıp tabıladı. Ju’rekte tiykarınan eki klapan bolıp olardı atrioventrikulyarlıq ha’m yarımay ta’rizli klapanlar dep ataymız. Atrioventrikulyarlıq klapanlar ju’rek aldı menen ju’rek qarınshası aralıg’ında jaylasqan, al yarım ay ta’rizli klapanlar aorta qan tamırın shep ju’rek qarınshasınan ayırıp turadı. Shep ju’rek aldı shep ju’rek qarınshasınan eki qaqpaqlı klapan ja’rdeminde ajıralıp turadı.
Klapanlardın’ a’hmiyeti ju’rek bo’limleri qısqarg’anda qandı tiyisli bo’limlerge bo’listirip turıw bolıp tabıladı.