Bilim sohasi

 
Nazorat savollari 
1. Kurilishda Sement hamirini kuyuklanish davri kanday amaliy ahamiyatga ega? 

---

2.PuSSolan portlandSement hamirini kuyuklanish davri qancha bo’lishi lozim? 
3. Vika pribarini tuzilishini tushuntirib bering. 
4.Sement hamirini kuyuklanish davrini aniqlash tartibini tushuntirib 
 
 
10 – LABORATORIYA ISHI. 
 
Sementning mustahkamligini aniqlash. 
Ishlatiladigan asbob-uskunalar
: tehnik tarozi, tarozi toshlari, sferik idish, metall 
kurakcha, LABORATORIYA aralashtirgichi, silqitishstolchasi, tebranma maydoncha, uch uyali 
metall qoliplar, gidravlik vanna, metall plastinkalar, gidravlik press, pichoq. 
Ish tartibi
: 
Sement markasini aniqlashda namuna-tayoqchalarning egilishdagi va siqilishdagi 
mustahkamlik chegaralari asos qilib olinadi; namunalar massasi bo’yicha 1:3 nisbatda (1 hissa 
Sement va 3 hissa normal qumdan) tayyorlangan plastik qorishmadan 40H40H160 mm 
o’lchamda yasaladi. 
Sementning markasini aniqlash quyidagicha: avval namuna-tayoqchalar tayyorlanadigan 
Sement qorishmaning quyuqligi (konsistenSiyasi) aniqlanadi. Buning uchun 1500 g qum va 500 
g Sement olinadi; bu ashyolar kosaga solinib, quruq holida kurakcha bilan 1 minut davomida 
obdon qorishtiriladi, keyin o’rtasi o’yiladi, hosil bo’lgan chuqurchaga 200 g suv (S:S=0,4) 
quyiladi. Suv shimilgandan keyin aralashma yana kurakcha yordamida bir minutcha 
qorishtiriladi. Tayyor qorishma aralashtirgichga(6-rasm) solinib, 2,5 minut mobaynida 
qorishtiriladi (shu vaqt davomida aralashtirgichning kosasi 20 marta aylanadi); keyin silkituvchi 
stolcha va konus shaklidagi metall qolipdan foydalanib(7-rasm), qorishmaning quyuqligi 
aniqlanadi.
6- rasm. Sement qorishmani aralashtiradigan apparat. 

---

Silkituvchi stolcha cho’yan stanina 1 dan iborat, val 2 dagi 
mushtcha 3 o’q 4 ni ko’taradi, o’q bilan birga yotiq disk 5 va uning 
yuziga qoplangan 300 mm diametrli toshoyna 6 ham ko’tariladi. 
Mahovikni aylantirganda o’q bilan birga yotiq disk valdagi 
mushtcha yordamida goh ko’tariladi, goh tushadi. O’q shu tarzda 
harakatlanganda stolcha 10 mm ko’tarilib, qolip 7 ni silkitadi. 
Qorishmani konussimon qolipga joylashdan oldin qolipning ichki 
yuzasini va shisha diskning yuzini salgina ho’llash kerak. 
Qorishma qolipga ikki qatlam qilib joylanadi (qatlamlarning 
qalinligi bir hil bo’lishi kerak); har bir qatlam metall shibbalagich 
bilan zichlanadi; pastki qatlam 15 marta va ustki qatlam 10 marta 
shibbalanish lozim. Qorishmani joylayotganda va shibbalab 
zichlayotganda qolipni (konusni) shisha diskka bosib turish kerak. Qorishmaning ortiqchasi 
pichoq tig’i bilan sidirib tashlanadi-da, qolip asta-sekin ko’tariladi. So’ngra g’ildirakni 
dastasidan ushlab aylantirilib turgan holda stolcha 30 sekund davomida 30 marta silkitiladi, 
shunda Sement konus yoyiladi. Konusning yoyilish darajasi shtangenSirkulp yoki po’lat 
chizg’ich yordamida ostki qismining ikki joyidan, bir-biriga tik yo’nalishlarda o’lchanadi. Konus 
106-115 mm yoyilgan bo’lsa, qorishmaning quyuqligi normal deb hisoblanadi. Konus bundan 
kam yoyilgan taqdirda ko’proq suv qo’shib yana qorishma tayyorlanadi. Qorishmaning suv 
talabchanligi suv: Sement (S:S) nisbati ko’rinishda ifodalanadi; hosil bo’lgan qiymat 
LABORATORIYA ishlari daftariga yozib qo’yiladi va kelgusida sinovdan o’tkaziladigan 
namuna-tayoqchalar uchun Sement qorishma tayyorlash vaqtida shu mahlumotdan foydalaniladi. 
Namuna-tayoqchalar uch uyali metall qoliplarda tayyorlanadi; qolipga qorishma
to’ldirishdan oldin qolip devorchalarining ichki yuzalarini va tubini mashina moyi bilan salgina 
moylash kerak. Yig’ilgan qolipga metall uchlik (8-rasm, b ga qarang) kiyiladi va qolip bilan 
uchlik juftlashgan joydagi chokka quyuq moy surtiladi.