4
I.NAZARIY MATERIALLAR
1-Mavzu: Psixologiya faniga kirish. Tibbiyotda psixologik
bilimlarning urni va ahamiyati
Режа:
1.Psihologiya fanining predmeti maqsad va vazifalari
2.Psihologiya fanining
tarmoqlari
3. Psihologiya fanining ilmiy tadqiqot metodlari
4. Tibbiyotda psixologikbilimlarning urni va ahamiyati
T a ya n ch s o' z v a i b o r a l a r : Psixologiya, rux, aks ettirish, psixika, Aristotel, refleks,
emperizm, sensualizm, faktlar, jarayonlar, individual xususiyatlar, vazifalar, psixik holatlar.
Prinsip, determinizm, ong, faoliyat, amaliyot, nazariya, soha, ijtimoiy psixologiya, psixika,
tadqiqot, psixik taraqqiyot, ijtimoiy borliq.
Psixologiya lotincha “
psyuxe"-
ruh, "
logos"-
fan, ta'Iimot degan so'zlardan
oiingan
bo'iib,
psixologiya fani inson ruhi haqidagi ta'limotdir. Boshqacha qilib aytganda
psixologiya
ruhshunoslik,
insonshunoslik haqidagi fandir.
Psixologiya, falsafadek juda qadimiy fanlardandir va juda boy tarixga
egadir.Pisxologiya dastlab falsafa doirasida faoliyat ko'rsatgan. Psixologiya juda uzoq tarixga ega.
Dastlabki psixologik tasavvurlar Qadimgi Sharq mamlakatlarida, Xitoy, Hindiston,
Misr kabi
mamlakatlarda vujudga kelgan. Psixologik tasavvurlarning vujudga kelishida odamlar o'rtasida
farqlarning mavjud ekanligi, ammo bu farqlarning sabablari aniq bo'lmaganligi bilan bog'liq.
Kishining psixikasi haqidagi ta'limotni birinchi marta Aristotel (eramizdan avvalgi 384-322
yillar)
«Ruh haqida» degan kitobida bayon qilgan. Shu sababli Aristotel alohida fan bo'lgan
psixologiyaga asos solgan olim yoki psixologiya fanining «otasi» deb hisoblanadi. U bir qancha
asarlar yozib, ularda psixologiya masalalari bo'yicha o'z qarashlarini bayon qiladi. Aristotel ruh tan
bilan uzviy bog'langan, deb hisoblaydi. «Ruh-deydi u-o'z taiatiga ko'ra hukmron asosdir, tana esa
tobe narsadir».
Aristoteldan keyin Demokrit, undan keyin Epikur (342-271 yillar), Rim shoiri va
faylasufi Lukresiy Karr (99-95 yillar) psixologiya fanining rivojlanishiga o'z nazariyalari bilan hissa
qo'shdilar. Lukresiy psixik hodisalarning tanaga bog'liqligini tajribada asoslab berdi.
0’rta asrlardan fransuz tabiatshunos olimi R.Dekart nomini tilga olmaslik mumkin emas.
Chunki bu olimning nomi bilan keyinchalik fiziologiyada va Psixologiyada ko'p ishlatiladigan
5
refleks tushunchasi bog’liqdir. R.Dekart o'z zamonasida birinchi
marta refleks tushunchasini odam
hatti-harakatini tushintirishda ishlatdi va harakatlarni
tashqi muhit ta'siri ostida ro'yobga kelishini
refleks mexanizmi deb tushuntiradi. Lekin R.Dekart odam faoliyatini to'g'ridan-to'g'ri jonsiz
mexanizm, mashina sifatida tasavvur qiladi, odam ruhining bu xatti-harakatlarga biron bir aloqasi
bolishi mumkinligini butkul rad etadi. Ya ni refleks tushunchasi uning
risolalarida juda tor manoda,
faqat fizik aks ettirish ma'nosida qabul qilingan. Lekin shunga qaramay, bizning zamonga kelib,
R.Dekart ta'limoti mexanikligi uchun em'as, balkim materialistic dunyo qarashdan kelib
chiqayotganligi uchun refleks tushunchasi qaytadan tahlil qilingan holda qqabul qilindi.
Psixologiya fanining rivojlanishida CH.Darvinning evolyusion nazariyasi nihoyatda katta
ahamiyatga ega bo'ldi.
Vilgelm Vund 1879 yili Leypsigda birinchi eksperimental psixologiya amaliysini tashkil
qildi. Oradan ko'p o'tmay, 1881 yili Berlin universiteti qoshida eksperimental psixologiya instituti
tashkil qildi.
XIX asrning
oxirida Rossiyada Tokarskiy, Bexterev, Langerlar, 1911 Chelpanov
rahbarligida eksperimental psixologiya amaliysi ochildi. XIX asrning oxirlaridan boshlab,
psixologiyaning boshqa sohalri: hayvonlar psixologiyasi, tarixiy psixologiya, yoshga aloqador
kishilar psixologiyasi maydonga keldi.
Eng
muhimi-XX asrga kelib, psixologiyaning tatbiqiy sohalari paydo bo'ldiki, endi qo'lga
kiritilgan yutuqlar bevosita ta'lim, tarbiya, sanoat, biznes, marketing xizmatlari, boshqaruv, sog'liqni
saqlash, huquqbuzarlikning oldini olish sohalariga dadil joriy etila boshladi. XXI asrning birinchi
yiliga kelib, psixologiya nazariy, tahliliy fandan bevosita amaliyotning ehtiyojlarini qondiruvchi
tadbiqiy fanga aylandi.
Biz sobiq sho’rolar davrida tabiatni birlamchi, ruhni
ikkilamchi deb o'rgana'r
edik, birinchi
o'ringa
borliqni, ikkinchi o'ringa tafakkurni qo'yar edik.
Sharq mutafakkirlari ma'naviy hayot jamiyat taraqqiyotini
, kishilar faoliyatini belgilaydi,
deb
ta'lim beradilar
. Shu bilan birga ular ijtimoiy hayot va ijtimoiy ong o'rtasidagi
munosabatlar
murakkab ekanligini ta’kidlaydilar,
ijtimoiy ong ijtimoiy borliq bilan davlat, huquq,
siyosat va
boshqa shu kabilar bilan bog'liq ekanligini uqtiradilar.
Psixologiya fanini rivojlantirish sohasida
Sharq mutafakkirlaridan
Abu Nasr Forobiy, Abu
Rayhon Beruniy
, Ibn Sino,
Abu Homid
Muhammad G'azzoliy kabilar katta hissa qo'shganlar.
Mustaqil
O'zbekiston Respublikasida milliy
psixologiya fanini rivojlantirish uchun
psixolog olimlarimizdan
I.P.Ivanov, E.G.G'oziyev, M.G.Davletshin, V.A.Tokoreva, B.R.Qodirov,
G.B.Shoumarov,
E.Z.Usmonova, S.A.Axunjonova, R.l.Sunnatovlar ham munosib hissa qo'shib keldilar va
qo’shmoqdalar.
Har bir fanning o'z predmeti bo'lgani kabi, psixologiya ham o'z predmetiga ega. Ammo
psixologiya o'rganadigan voqelik boshqa fanlardagidan tubdan farq qiladi. Chunki uning predmetini
ko'z bilan ko'rib, ushlab yoki bevosita o'lchab bo'lmaydi. Ularni fikr yuritish, tasavvur qilish, his
qilish orqaligina bilib olish mumkin. Psixologiya predmetiga quyidagi ta'rif berish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: 
