Bilim sohasi: 300000 Ishlab chiqarish-texnik soha. Ta’lim sohasi

Hisobotning tuzilishi
6.
Ishning nomi. 
7.
Ishdan maqsad. 
8.
Nazariy ma’lumotlar. 
9.
Nazorat savollariga javoblar. 
Nazorat savollari. 
1. Tarmoq sathini tushuntiring.
2. Ma’lumotlarni ishonchli uzatishni asosiy qoidalari.
3. TSR – ulanishni tushuntiring. 
4. TSR- segment tuzilmasi.
5. TSR –ulanishni boshqarish.
 
 
 
Asosiy adabiyotlar. 
1.
N.X.Gulto’rayev, M.E.Bayjonova, X.Y.Davletova. Telekommunikatsiya 
tarmoqlarining ishonchliligi. Aloqachi. Toshkent 2018. 248 bet. ISBN 978-
9943-5569-9-7. 
2.
N.M.Jo’rayev. Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat ko’rsatish. 
Darslik. Aloqachi. Toshkent 2020. 416 bet. ISBN 978-9943-6394-4-7. 
3.
H.X.Madaminov, R.R.Ibraimov, A.P.Khatamov, A.Khotamov, 
Z.T.Xakimov. GSM va mobil tarmoqlarni boshqarish. Darslik. Nihol print. 
Toshkent 2021. 188 bet. ISBN 978-9943-7029-7-4. 
4.
Nagesware Roo Pusuluri. Software Testing Concepts and Tools. 2013. 
Himal Impessions, Delhi.

---

29 – amaliy mashg‘ulot:
UDP protokolining dasturlashdagi ahamiyatini 
o’rganish. 
 
Ishdan maqsad: 
UDP soketlari va UDP segmentining strukturasini o‘rgnib 
chiqish
 
Nazariy ma’lumotlar 
 
UDP segmentining strukturasi
UDP protokoli IP protokoliga asoslanadi va amaliy jarayonlarga transport 
xizmatlarini taqdim etadi. U ma’lumotlarni kafolatlanmagan yetkazilishini 
ta’minlaydi, ya’ni ularni olinganligi tasdiqlanishini talab qilmaydi, shuningdek 
axborot manbai va qabullovchi orasida, ya’ni UDP modullari orasida ulanish 
o‘rnatilishini talab qilmaydi.
UDP protokoli transport satxi xizmatlarining minimal to‘plamini kafolatlaydi, 
jumladan: 
-jarayonlar orasida ma’lumotlar almashtirish xizmati; 
-xatoliklarni nazoratlash. 
UDP protokoli trafikni nazoratlamaydi –ma’lumotlar keraklicha davomli 
vaqtda istalgan tezlikda uzatilishi amalga oshiriladi. 
Internet – ilovalar ishlab chiqaruvchilari uchun UDP protokoli TSP 
protokoliga qaraganda quyidagi to‘rtta afzalliklarga ega: 
-ulanish o‘rnatilishi protsedurasi mavjud emas – uzatish jarayoni kechikishi 
kamayadi; satxlaridaamalga oshirilishi va ular bilan bog‘langan UDP portlarga
misollar keltirilgan 
-ulanish xolati xaqida axborot mavjud emasligi - UDP server TSR serverga 
nisbatan ko‘proq mijozlarga xizmat ko‘rsatishi mumkin; 
-sarlavha o‘lchamining katta emasligi - UDP 8bayt, TSR 20bayt; 
-ilova tomonidan ma’lumotlar uzatilishi boshqarishining yaxshilangan 
mexanizmi – real vaqt ilovasi ma’lumotlar uzatilish minimal tezligiga cheklao‘ 
qo‘yishi – tovushli paketning kechikishi <150ms.
UDP protokoli IP protokoliga asoslanadi va amaliy jarayonlarga IP protokoli 
xizmatlaridan kam farqlanuvchi transport xizmatlarini taqdim etadi. 
IP-paket sarlavhasiga UDP protokoli UDP-paket sarlavhasi ko‘ringishida 
xizmat axborotini qo‘shadi. 
Jo‘natuvchi porti(SourcePort) –
maydon deytagramma uzatgan ishchi 
stansiyaning portini ko‘rsatadi. Shu portga javob deytagrammani yuborish lozim. 
Agar mazkur maydondan foydalanilmasa, u nollar bilan to‘ldiriladi. 
Qabul qiluvchi porti (Destination Port) – 
maydon paket yetkaziladigan ishchi 
stansiya portini identifikatsiyalaydi. 

---

TCP/IP bazasidagi Internet mijoz/server muhitida, server amaliy satx 
protokolini hisobga olib portlarni belgilaydi, bu mijoz satxida bajariladi. Port nomeri 
– bu 0 dan 65 536 gacha diapazondagi 16-bitli kattalikdir. Umumiy ma’lum portlar 
tizimiy jarayonlar yoki amaliy dasturlar tomonidan foydalaniladi, 0 dan 1 023 gacha 
diapazondagi sonlar bilan nomerlanadi. Masalan, 25 port - SMTP (Pochtani 
jo‘natish oddiy protokoli) protokoli, 80 port – HTTPprotokoli. 
16.3-rasmda UDP deytagrammada port nomerining grafik talqini keltirilgan. 
14.1-rasm. UDP deytagrammada port nomeri. 
Internet-ilovalar va ular bilan bog‘liq UDP portlari 
Ilova 
Amaliy satx 
protokoli 
Transport satxi 
protokoli 
Port 
Email 
SMTP 
TCP 
WWW 
HTTP 
TCP 
File transfer 
FTP 
TCP 
Remote File server 
NFS 
UDP 
IP telefoniya 
H.323 
UDP 
1719 
IP telefoniya (IMO, Skype) 
SIP 
UDP 
5060 
Domain Name Service 
DNS 
UDP 
53 
Simple Network 
Management Protocol
SNMP 
UDP 
161 
Uzunlik (Length) –
bu maydon xam sarlavha, ham ma’lumotlarni hisobga olib, 
oktetlarda UDP-paket uzunligi xaqida axborot beradi. Uzunlikning minimal qiymati 
sakkizga teng.
 
Yig‘indi nazorat(Checksum) - 
bu maydon paket sarlavhasi, psevdosarlavha va 
paketdagi foydali yuklama maydoni ma’lumotlarini to‘g‘ri uzatilishini tekshiradi. 
Agar ushbu maydondan foydalanilmasa, ular nollar bilan to‘ldiriladi. 
 
Qabul qilayotgan ishchi stansiyada realizatsiyalangan IP modul, agar paket 
sarlavhasida yuqori satx protokoli UDP protokoli ekanligi ko‘rsatilsa,IP modul 
tarmoqdan kelayotgan IP-paketni UDP modulga uzatadi. IP moduldan UDP modul 
paket olganida, u paket sarlavhasida mavjud yig‘indi nazoratni tekshiradi. Agar 

---

yig‘indi nazorat nolga teng bo‘lsa, demak, uzatuvchi uni hisoblamagan bo‘ladi. UDP 
va TCP protokollarida yig‘indi nazoratni hisoblash bir algoritmda bajariladi (RFC-
1071), lekin UDP-paket uchun uni hisoblash mexanizmi ayrim o‘ziga xos 
xususiyatga ega. Xususan, UDP-deytagramma toq sonli baytlarga ega bo‘lishi 
mumkin, bu xolda unga, algoritmni unifikatsiyalash uchun, xech qaerga 
uzatilmaydigan nolli bayt qo‘shiladi. 
UDP protokoli xaqida batafsilroq axborotni RFC-768 topish mumkin.