bilet bakteriyalar va ko‘k-yashil suv o‘tlarning tuzilishi, ahamiyati va xilmaxilligi haqida ma’lumot bering. Postembrional rivojlanish xillarini va assidiya metamorfozini tushuntiring. Katta yoshdagi odam organizmi tomirlarida litr qon

2-savolga javob
. 
Assidiya (xordalilar tipi, lichinka — xordalilar kenja tipi)ning lichinkasi xordali hayvonlarning asosiy
belgilarini: xorda, nerv nayi va halqumida jabra yoriqlarini o‘zida mujassam qilgan bo‘ladi. Lichinka
suvda erkin suzib yuradi, keyin suv tubidagi qattiqroq narsaga yopishib olib, metamorfozga uchraydi.
Uning alohida dumi, xordasi muskullari yo‘qolib ketadi, nerv nayi hujayralarga bo‘linib fagositlarni
hosil qiladi. Lichinkalarning nerv nayidan nerv tuguni hosil qilishda ishtirok etadigan, faqat ayrim
hujayralar to‘plamigina qoladi. Voyaga yetgan assidiyaning tuzilishi umuman xordali hayvonlar
tuzilishiga o‘xshamaydi. Assidiya lichinkasining tuzilishi bu hayvonning kelib chiqishi erkin hayot 
kechiradigan xordalilar ekanligidan dalolat beradi. Assidiyadagi metamorfozni yuzaga kelishining asosiy
sababi o‘troq holatda hayot kechirishga o‘tish bilan bog‘liqdir. 
2-BILET 

---

1. Hujayraning kashf etilishi, tarixi, hujayrani o‘rganish usullari haqida ma’lumot bering. 
2. Nuklein kislotalarning kashf etilishi, xillari haqida tushuntiring. DNK molekulasining tuzilishini 
quyidagi rasmdan foydalanib izohlab bering. 
3. Glikoliz jarayonida 4500 g glukoza parchalangan bo‘lsa hujayrada qancha sut kislota hosil bo‘ladi ? 
3-savol javobi 
1mol ya`ni 180 g glukoza parchalanganda 2 mol sut kislota hosil bo`ladi, shundan kelib chiqib proporsiya 
tuzamiz va ishlaymiz. 
180 g ______________2 mol sut kislota 
4500 g _____________ x = 50 mol javob: 50 mol 
1-savolga javob
: 
Tirik organizmlarning ichki tuzilishini o‘rganish mikroskopning kashf etili shi bilan bog‘liq. 1665- yilda
ingliz olimi Robert Guk daraxt po‘stlog‘idagi po‘kak to‘qimadan yupqa kesmalar tayyorlab mikroskop
yordamida kuzatganda ajoyib yangilikni kashf etdi. U daraxtning po‘stlog‘i bir xil massadan iborat
bo‘lmay, balki juda mayda bo‘shliqlardan ya’ni, katakchalardan iborat ekanligini aniqladi. Bu mayda 
bo‘shliqlarni R. Guk «sellula» (katakcha, uyacha, hujra) deb atadi. «Hujayra» atamasi ham shu ma’noga 
ega. Keyinchalik bir qator olimlar har xil o‘simlik va hayvonlarning to‘qimalarini mikroskop yordamida 
tekshirib, ularning hammasi ham hujayralardan tashkil topganini aniqladilar. Masalan, gollandiyalik olim
A. Levenguk 1680- yilda qondagi qizil qon tanachalari — eritrositlarni o‘rganadi. Tirik
organizmlarning hujayraviy tuzilishini o‘rganishda keng qo‘llaniladigan usullarga yorug‘lik va elektron 
mikroskoplar kiradi. Elektron mikroskop yordamida hujayraning o‘ta nozik tuzilmalarini aniqlash imkoni
mavjud. Uning yordamida ribosomalar, endoplazmatik to‘r, mikronaychalar kashf etilgan. Keyingi
yillarda elektron mikroskopning takomillashtirilishi natijasida uch o‘lchamli tasvirlar, ya’ni
strukturalarning fazoviy tasvirlarini olishga muvaffaq bo‘lindi. Hujayra tarkibidagi turli-tuman kimyoviy 
moddalarni aniqlash uchun sitokimyoviy (sitos-hujayra) usullaridan keng foydalaniladi. Buning uchun
turli xil bo‘yoqlar ishlatiladi. Ular yordamida hujayra tarkibidagi oqsillar, nuklein kislotalar, yog‘lar, 
uglevodlarni aniqlash mumkin. Tirik organizmlarning organ va to‘qimalarini maydalab (bir xil massa 
hosil bo‘lguncha), ulardan sentrifugalash usuli yordamida hujayraning organoidlarini ayrim-ayrim holda
(yadro, xloroplast, mitoxondriya, ribosoma) ajratib olinadi va ularning xususiyatlari o‘rganiladi.