bilet bakteriyalar va ko‘k-yashil suv o‘tlarning tuzilishi, ahamiyati va xilmaxilligi haqida ma’lumot bering. Postembrional rivojlanish xillarini va assidiya metamorfozini tushuntiring. Katta yoshdagi odam organizmi tomirlarida litr qon

---

1-BILET 
1. Bakteriyalar va ko‘k-yashil suv o‘tlarning tuzilishi, ahamiyati va xilmaxilligi haqida ma’lumot bering. 
2. Postembrional rivojlanish xillarini va assidiya metamorfozini tushuntiring. 
3. Katta yoshdagi odam organizmi tomirlarida 5 litr qon bo‘ladi. Erkaklarda qonning 14%i, ayollarda 
13%i gemoglobinga to‘g‘ri keladi. Agar 1 gramm gemoglobin 1,3 ml kislorodni tutsa, erkaklar va ayollar
qonida
qanchadan kislorod bo‘ladi? 
 
3-savolga javob
: 
Yechilishi: Erkakda ham ayolda ham 5 l qon bor. Shunga ko‘ra oddiy proporsiya tuzish orqali
gemoglobin miqdorini aniqlaymiz. 
Erkak Ayol 
5000 ml ——— 100 % 5000 ml ——— 100 %
x ——— 14 % x ——— 13 % 
𝑥
= 700 
𝑔
𝑥
=650 
𝑔
So‘ngra, erkaklar va ayollar qonida qanchadan kislorod mavjudligini aniqlaymiz. 
1 gr ——— 1,3 ml O2 1 gr ——— 1,3 ml O2 
700 gr ——— x 650 gr ——— x
𝑥
= 910 
𝑚𝑙
𝑥
= 845 
𝑚𝑙
Javob: erkaklar qonida 910 ml kislorod va ayollar qonida esa 845 ml kislorod bor bo‘ladi. 
1-savol javobi
. 
Bakteriyalar. Yer sharidagi sodda tuzilgan eng qadimgi va ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydigan sodda
organizmlar hisoblanib, hu jayrasida yadro rosmana shakllanmaganligi va oddiy ko‘payishi (bo‘linish
yo‘li) bilan xarakterlidir, jinsiy ko‘payish uchra maydi. Ba’-zi avtotrof bakteriyalarni hisobga
olmaganda, ularning ko‘p chiligida plastidalar ham bo‘lmaydi, shuning uchun ular geterotrof oziqlana 
di. Hujayra po‘sti ham murein degan moddadan tashkil topgan. Bak te riyalar bir hujayrali, ba’zan
ipsimon yoki shoxlangan, koloniyali organizmlar bo‘lib, ular shakl jihatidan 3 guruhga ajratilgan: 1. 
Sharsimon-kokklar; 2. Tayoqsimon-batsillalar; 3. Buralgan-vibrionlar, spirillalar. Bakteriyalarning ko‘pchiligi 
suv va boshqa oziq moddalar yetish maganda yoki boshqa noqulay sharoitda spora hosil qilish xususiyatiga 
ega. Sporalar tashqi omillar ta’siriga ancha chidamli bo‘lib, bir necha yilgacha o‘z hayotini saqlab qoladi. Ular 
asosan shamol va suv yordamida tarqaladi. Shuning uchun ham suv, tuproq, ozuqa mahsulotlarida va 
turar joylarda bakteriyalar ko‘p uchraydi. Shuningdek, bakteriyalarning erkin kislorodli muhitda yashovchi 
aerobva kislorodsiz muhitda yashovchi anaerobhamda kasallik qo‘zg‘atuvchi bakteriya turlari ham mavjud.
Bakteriyalar tabiatda va inson hayotida muhim rol o‘ynaydi. Ularning foydali va zararli tomonlari bor.
Foydali jihatlari — organik moddalarning parchalanishi, chirishi va achishini amalga oshiradi. Turli
achish jarayonlaridan amalda sut mahsulotlarini tayyorlashda, bod ring va karamlarni konservalashda, yem-
xashakdan silos bostirishda foyda laniladi. Shuningdek, spirt va sirkalar olishda, tolalarni ajratishda ham 
bakteriyalarning turlari qo‘llaniladi. Avtotrof bakteriyalar organik moddalar to‘plash xususiyatiga ega. Buning 
uchun quyosh energiyasi yoki kimyoviy energiyadan foydalaniladi. Ba’zi turlari tuproqda yashagan holda
erkin azotni o‘zlashtira oladi. Tugunak bakteriyalar yiliga bir gektar maydonda 200 kg gacha azot
to‘playdi. Bakte-
riyalar faoliyati natijasida tabiatda azotning aylanishi amalga oshiriladi. Markaziy osiyo cho‘llarida ko‘k-
yashil
suv o‘tlar tuproq hosil bo‘lishi jarayonlarida qatnashadi. Ular atmosferadagi erkin azotni o‘zlashtirish 
xususiyatiga ega va tuproqni azotga boyitadi. Yaponiya va Xitoyda nostokning ba’zi turlari ozuqa 
sifatida ishlatiladi.