Беркинов Б. Б. Институционал иқтисодиёт: Ўқув қўлланма. 3-нашр

Хусусий мулкчилик
– индивиднинг жамоавий хўжалик фаолиятидан 
ажралиб чиқишини ўзида намоён этади. 
Хуфиёна иқтисодиёт
– унда иқтисодий фаолият қонун доирасидан 
ташқарида амалга ошириладиган, яъни битимлар қонундан, хўжалик 
турмушининг ҳуқуқий меъёрлари ва расмана қоидаларидан фойдаланилмаган 
ҳолда амалга ошириладиган соҳа. Хуфиёна иқтисодиёт қуйидаги уч унсурдан 
таркиб топади:
Норасмий иқтисодиёт
 
– иқтисодий фаолиятнинг ошкора турлари, унда 
харажатларни пасайтириш мақсадида товар ва хизматларнинг қайд этилмаган 
тарзда ишлаб чиқарилиши ўрин тутади (таъкидлаш лозимки, давлатдан 
яшириладиган барча фаолият турлари ҳуқуқий меъёрлар билан тартибга 
солиниши мумкин эмас ва мулкчилик ҳуқуқларини ҳимоялашнинг муқобил 
механизмлари қўлланилишини талаб этади).
Сохта иқтисодиёт
– қўшиб ёзишлар, чайқовчилик битимлари, 
порахўрлик ва пулни олиш ҳамда бериш билан боғлиқ ҳар хил товламачилик 
ҳаракатлари иқтисодиёти.
Криминал иқтисодиёт
– қонуннинг (биринчи навбатда – Жиноий ва 
Фуқаролик кодексларининг) тўғридан-тўғри бузилиши ва мулкчиликнинг 
қонуний ҳуқуқларига тажовуз қилиш билан боғлиқ иқтисодий фаолият.
Хуфиёна иқтисодиёт
– биринчи навбатда иқтисодий ҳолат, чунки ушбу 
сектор иштирокчиларининг хатти-ҳаракатлари оқилоналик мотиви ва 
иқтисодий фойда билан изоҳланади. Бу ерда фаолият юритувчи иқтисодий 
субъектлар ўзига хос 
“homo economicus”
модели билан ёритилади. 
Хуфиёна иқтисодиёт
– у учун одатий хўжалик фаолиятини юритишда 
мавжуд қонунларга амал қилиш харажатлари (трансакция харажатлари) ўз 
мақсадларига эришишдан кўриладиган фойдадан юқори бўлган инсонлар учун 
паноҳ (Э. де Сото). 
Шартнома
– белгаланган институционал доираларда шахсларнинг онгли 
равишда ва эркин танлови натижаси ҳисобланган мулкчилик ҳуқуқлари билан 
алмашиш ва уларни ҳимоялаш тўғрисидаги келишув. 
Сотиш тўғрисидаги шартнома
– бир хил даражада хатарга бетараф 
бўлган шахслар ўртасидаги келажакда шартноманинг бажарилиши жараёнида 
амалга ошириладиган 
вазифалар доирасини белгилаб берувчи келишув. 
Ёллаш тўғрисидаги шартнома
– хатарга бетараф бўлган шахс ва хатарга 
қарши шахс ўртасидаги келажакда шартноманинг бажарилиши жараёнида 
амалга оширилиши
мумкин бўлган
вазифалар доирасини белгилаб берувчи 

---

235 
келишув. Бунда хатарга қарши шахс хатарга бетараф бўлган шахсга ўз 
ҳаракатлари устидан назорат қилиш ҳуқуқини топширади.