Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

MA’RUZA  –  16 

Mavzu: Atmosfera h’avosini muh’ofaza qilish. 

Reja: 

1.  Atmosfera  ifloslanishi  h’aqidagi  tushuncha. 

2.  Atmosfera ifloslanishining oqibatlari. 

3. 

İnson talablari. 

 

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:  Rxsat etilagan miqdor (REM), kislotali yomg’irlar, smog biologik ifloslovchi 

birikmalar, chang, tutun, gologenlar, organik brikmalar, og’ir zarracha,.... 

Tabiiy savol tug’iladiki, h’avoning ifloslanishi yaqinda paydo bo’ldimi yoki biz bu muammoga endi e’tibor berdikmi? 

Albatta,  h’avo  ifloslanishining  fotokimyoviy  tutun  shaklidagi  ko’rinishi  yangi  xodisalardandir,  ammo,  uni  tutun  bilan 

ifloslanishi esa qadimdan mavjuddir. 

Atmosfera  h’aqidagi  birinchi  ilmiy  manaba  bo’lib,  Arastuning  asarlari  h’isoblanadi.  Arastu  o’zining  asarlarida,  er  shar 

shaklidaligi va uni h’avo kobig’i o’rab turishi h’aqida fikrlar bildirgan. Atmosfera so’zi grekcha so’z bo’lib, atmos – bug’, sfera 

– shar ma’nosini anglatadi.  

14  -  asrda  Angliya  parlamentining  yig’ilishida  Kirol  Eduard  shah’arlardagi  h’avo  ifloslanishini  oldini  olish  maqsadida 

ko’mir yoqilishni taqiqlagan ekan. “Hammangizga ma’lum bo’lsinki, ko’mir yoqganlikda kim ayblansa, uning boshi tanasidan 

judo bo’lar!” degan  Kirol Eduard. 

1661 yilda angiyalik olim Evelin o’zining asarida h’avo ifloslanishining muammosini echish maqsadida bir nechta taklif 

kiritgan edi. Evelin h’avoni ifloslantiruvchi zavod va fabrikalar shah’ardan tashqarida joylashishi va shah’ar atrofiga daraxtlar 

ekishni  taklif  qilgan  edi.  O’shanda  uning  takliflari  rad  etilgan  edi,  ammo  xozirda  ular  muammoninig  bir  echimi  sifatida 

foydalanib kelinmoqda. 

Yuqorida  keltirilgan  faktlardan  ko’rnib  turibdiki,  h’avoning  ifloslanishi  qadimda  h’am  xozirda  h’am  mavjud  bo’lgan 

insoniyatning dolzarb muammolaridandir. 

Er kurrasini o’rab olgan h’avo qoplami - atmosfera deyilib, erning landshafti h’ayotida juda muh’im vazifani bajaradi. 

Atmosfera.  Atmosfera  erning  h’imoya  qatlami  bo’lib,  tirik  organizmlarni  turli  ultrabinafsha  nurlardan,  samodan 

tushadigan  meteortlarning  zarrachalaridan  saqlaydi.  Agar  atmosfera  bo’lmaganda  -  er  yuzasi  kechqurun  –  100 °S  sovib, 

kunduzi  100 °S  isib  ketgan  bo’lardi.  Faqat  atmosfera  tufayli  erda  h’ayot  mavjud.  Atmosfera  tabiatning  eng  muh’im 

elementlaridan  biri  bo’lib,  tirik  organizmlarning  yavdashi  uchun  juda  h’am  zarurdir.  Chunki,  organizm,  xususan  inson  suvsiz, 

ovqatsiz bir necha kun yashashi mumkin, lekin U h’avosiz faqat 5 minut yashaydi, xolos. Demak, erda h’ayotning, ayniqsa inson 

yashashi toza h’avoga bog’liq ekan.