Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti fizika kafedrasi radioelektronika

Amplitudalarning cheklash . Diodli cheklagichlar

Zanjirga ta’sir etuvchi signal amplitudasining biror bo’lagini kesib tashlash jarayoni amplitudalarni cheklash deb ataladi. Uni amalga oshiruvchi qurilma amplitude cheklagichi yoki chaklagich deb ataladi. Cheklagichda chiqish signalining shakli biror sathgacha kirish signali shakli bilan mos tushadi, keyin u o’zgarmas yoki kam o’zgaradigan bo’lib qoladi. Chiqish signalining kirish signali shakli bilan mos tushadigan bi’lagi cheklash chegarasi (ostonasi) yoki cheklash sathi balandligi deb ataladi.

Cheklash jarayonida kirish signaliining amplitudasi yo quyidan yo yuqoridan bo’lishi mumkin. Shunga qarab cheklash yo quyidan (minimum bo’yicha), yo yuqoridan (maksimum bo’yicha) deb ataladi. еклеў жараенида кириў сигналының амплетудасы я қуйи жақтан, ямаса жоқары томоидан шеклениўи мүмкин.

R (1) R (1) U1 RH U2 U1 RH U2 U 1 U1 5 5 U2 U2 5 5 Е a) R (1) б) R (1) U1 RH U2 U1 RH U2 - + U1 U1 5 5 U 2 U2 Е 0 Е0 0 5 0 5 в) R (1) R (1) U1 Rн U2 U1 Rн U2 Е^+- Е^+- U1 U1 5 5 U2 U2 Е0 Е0 0 5 0 5 д) е)

Bir vaqtda ham quyidan ham yuqoridan cheklash bo’lsa, ikki tomonlama cheklash bo’ladi. Amplitudalarni cheklash turli maqsadlarda qo’llaniladi. Masalan, -gormonik tebranishdan to’g’ri burchakli uchburchak va boshqa shakldagi impulslarni hosil qilishda; -signallarning maksimal yoki minimal amplitudasini chegaralashda; -Ampiltudasi bir qiymatdan katta bo’lgan signallarni ajratib olishda; -impuls signallarining bir qutbi (musbat yoki manfiy)ni ajratib olishda; -davom etish vaqti juda qisqa bo’lgan o’tkir impulslarnin hosil qilishda va boshqalar. Amplitudalarni cheklash jarayoni chiziqli bo’lmagan jarayon va cheklanishlar chiziqli bo’lmagani uchun zanjir bo’lib hisoblanadi

Hozirda cheklagichlarning juda ko’p turlari bor. Ular chiziqli bo’lmagan elementning turi va xarakteristikasiga qarab, qanday maqsadda xizmat qilishiga va boshqa belgilariga qarab ajratiladi va turli nomlar bilan ataladi.

Diodli cheklagichlar sxemasi ikki xil bo’ladi: ketma-ket va parallel. Ketma-ket sxemada diod yuklama rezistori bilan ketma-ket ulanadi va so’ndiruvchi qarshilik vazifasini bajaradi. Parallel sxemada esa, u yuklama rezistori bilan parallel ulanadi va avtomatik shunt vazifasini bajaradi. 4.12 а- rasmda diodli cheklamaning ketma-ket sxemasi ko’rsatilgan. Agar yuklama rezistorning qarshiligi yetarli bo’lsa, musbat impulslar uchun zanjirdagi tok

bo’ladi. Shuning uchun R(I) – diodning to’g’ri o’tish qarshiligi chekli bo’ladi va chiqish kuchlanishi R_н >>R(I) bo’lgani uchun deb qaralishi mumkin. Manfiy imoulslar uchun R(I)=R_теск. Егер R_теск.>>R_н esa, manfiy tokni hisobga olmasligi mumkin. Shunga ko’ra ko’rilgan sxemada kirish impulslarining amplitudasi quyi tomondan nol balandlikda cheklanadi.

Agar sxemadagi diodning ulanish yo’nalishi o’zgartirilsa (4.12-б-rasm), zanjirdagi tokning yo’nalishi o’zgaradi va amplitude nol balandlikda yuqoridan cheklanadi.

Cheklash balandligini noldan farqli qilish uchun cheklagich sxemasiga qo’shimcha o’zgarmas tok manbai kiritiladi. Unga ulash o’rniga, qutblanishga va kuchlanishning kattaligiga qarab diodning tok o’tkazish xususiyati o’zgaradi. Masalan, 4.12 в- rasmda ko’rsatilgan sxemadaE manba diodning anod zanjiriga musbat qutbi anodga to’g’ri keladigan qilib ulangan. Shuning uchun kirish impulslari bo’lmaganda ham dioddan tok o’tib turadi va yuklama rezistorida Е₀ kuchlanish mavjud bo’ladi. Agar zanjir kirishiga musbat impulslar ta’sir qilsa, zanjirdan o’tuvchi tok va yuklama rezistoriga potensial tushuvi ortadi.Uning o’zgarishi kirish impulslariga mos bo’ladi. Zanjirning kirishiga manfiy impulslar ta’sir etgan bo’lsa, dioddan anod kuchlanishi nolga teng bo’lguncha, ya’ni kirish kuchlanishi tok kuchi kuchlanishiga teng bo’lguncha (U₁=E) tok o’tadi va yuklama rezistorida potensila tushuvi hosil bo’ladi. U₁>E bo’lgandan keyin diod yopiladi va chiqish kuchlanishi nolga teng bo’ladi. Demak, bu sxema amplitudalarni quyidan cheklaydi.

Diodli cheklagichlarning parallel sxemasi bilan tanishaylik. Bunday cheklagichga misollar 4.13- rasmda ko’rsatilgan.

Cheklagichlarning parallel sxemasida diod bilan ketma-ket qilib, R so’ndiruvchi rezistorning ulanishi shart (4.13-rasm). Uning kuchlanishi R(I)<< R<н tengsizlik asosida tanlanadi.

U1 R(I) Rн U2 U1 5 U2 5 а)	U1 R(I) Rн U2 Е^+- U1 5 U2 Е 5 б)
4.13-rasm. Parallel diodli cheklagichlar va ularning vaqt diagrammalari.

413 а- rasmda sxemada kirishi kuchlanishi so’ndiruvchi va sxemaning ekvivalnet chiqish qarshiliklariga taqsimlanadi. Unda R(I)<H , bo’lgani uchun R_экв= deb qaraladi.

Musbat kirish impulslari uchun R(I) juda kichik bo’ladi (diod ochiq). Shuning uchun kirish kuchlanishining asosiy qiymati R rezistorda yutiladi. Chiqish kuchlanishi kichik bo’ladi.

Kirish kuchlanishining manfiy impulslari uchun diod yopiq bo’ladi va cheklagich chiqishidagi kuchlanish kirish kuchlanishiga mos tushadi. Demak, parallel diodli cheklagichda sof cheklanish hosil bo'lmaydi. Agar bunda diodning yo’nalishi o’zgartirilsa, sxemaning ishlash mohiyati o’zgarmaydi. Faqat manfiy impulslar cheklanadi.

Cheklash balandligini o’zgartirish uchun bu holda ham sxemaga qo’shimcha tok ko’zini kiritish kerak (4.13 б-rasm).