Berdaq atindag’i Qaraqalpaq Ma’mleketik Universitetinin’ Fizika fakulteti

Berdaq atindag’i Qaraqalpaq Ma’mleketik

Universitetinin’ Fizika fakulteti

Fizika qa’nigeliginin’

2^a-kurs studenti Baymuratova Zuxranin’

Optika pa’ninen

Kurs jumisi

Orinlag’an: Baymuratova Z.

Qabillag’an: prof. B.Abdikamalov

KO’Z OPTIKALIQ SISTEMA SIPATINDA

Mazmuni

Kirisiw 3

Tiykarg’i bo’lim

1. 
   Ko’zdin’du’zilisi. 10
   

2.Ko’zdin’ kemshilikleri. 15

3. Jaqinnan ko’re ko’z. 19

4. Uzaqtan ko’re ko’z 21

5.Ko’zaynekler 23

Juwmaqlaw. 29

Paydalanilg’an a’debiyatlar 30

KIRISIW

Adam ko’zi- adamnin’ ko’riwshi ju’p sezgi organi. Adam ko’zi bastin’ to’be aldi bo’leginde jaylasqan bolip, onin’ a’tirapinda qas, qabaq, kirpikler jaylasqan. Usi ag’zalar mimikada iskerlik penen qatnasadi. Adam ko’zinin’ islew prinsipi jaqtiliqtin’ mug’dari menen u’zliksiz baylanisli. Ko’z optikaliq sistema bolip, buyimnin’ su’wretin ko’z qabig’inin’ jaqtiliqqa sezgir bolg’an tor siyaqli perdesinde payda boladi. Ko’z sirtqi ta’repinen u’sh perde menen oralg’an. Sirtqi perde sklera yamasa aq perde dep ataladi. Bul tig’iz perde ko’zdi sirtqi ta’sirlerden saqlaydi. Aq perdege ko’p tamirli perde ha’m o’lshemleri 0,001 sm den kishi bolg’an ju’da kishi jaqtiliqqa sezgir elementlerden du’zilgen tor siyaqli bas miy yamasa tor perde kelip tutasqan. Bul elementler ko’zdi bas miy menen baylanistiriwshi ko’riw nervi talalarinin ushlari esaplanadi.

Ko’zdi alding’I bo’leginde aq perde mo’ldir perdege, tamirli perde ese radugali perdege aylanadi, radugali perdenin’ ortasinda ko’z qarashig’I diaftagma rolin atqaradi; onin’ diametri ko’zge tu’sip atirg’an jaqtiliqtin’ mug’darina qarap o’zgerip turadi. Ko’z qarashig’inin’ artinda eki jaqlama don’es linza formasindag’i mo’ldir ellastikaliq dene xrustall (ko’zdin’ ga’whari)

jaylasqan boladi. Pu’tkil ko’zdin’ boslig’I ko’z ga’wharinan ko’zdin’ arqa diywalina shekem (ko’zdin tu’bine shekem) bolg’an bo’legi qoyiwlaw mo’ldir (shiyshe ta’rizli) buyim menen tolg’an. Ko’z suyiqlig’inin’ sindiriw ko’rsetkishi 1,33 ke, ko’z perdesiniki 1,38 ge ha’m ko’z ga’whariniki ortasha 1,48 ge ten’.

Ko’zge tu’setug’in nurlar shox perde sirtinda en’ ko’p sinadi. Ga’whar ha’m nurdi qosimsha ra’wishte aziraq sindiradi. Biz ko’z benen ko’rip atirg’an buyimnin’ ko’rinisi tor perdede jaylasadi; ol haqiyqiy, kishireygen ha’m keri ko’rinisi boladi. Bizin’ miyimizdin’ korrektlew ta’siri astinda buyimnin’ jaylasiwi haqqinda tuwri oyg’a iye bolamiz.

Buyimnin’ ko’zden uzaqlig’i o’zgerisine qaramay, onin’ tor perdedegi ko’rinisi aniqlig’insha qalaberedi. Bunin’ sebebi sol, ko’z ga’whari o’z iymekliginin’ ha’m sol menen birge, o’z optikaliq ku’shin o’zgerte aladi.

Ko’zimizge ju’da jaqin turg’an buyimg’a qarag’animizda ko’z mu’skulleri ga’wharinin’ do’nesligin asiradi ha’m ga’whar o’zinen o’tip atirg’an nurlardi ku’shlirek sindiradi.

Uzaqta turg’an buyimlarg’a qaralg’anda ese ga’whar yassilaw bolip qaladi ha’m onin’ sindiriw qa’biliyeti ku’shsizlenedi. Demek, ko’z ga’wharinin’ fokus aralig’i o’zgerip turadi. Ko’z ga’wharinin’ focus aralig’I gu’zetilip atirg’an buyimg’a shekem bolg’an aralig’ina maslaw qa’biliyetin akkomadaciya delinedi.Biraq ko’z akkomadaciyasinin’ ma’lim bir shegarasi boladi: biz ju’da jaqin turg’an buyimlardi aniq ko’re almaymiz, sebebi ko’zdin’ tor perdesinde bul buyimlardin’ aniq ko’rinisi payda bolmaydi.

Misali, O noqatta ko’zdin’ opyikaliq orayi bolsin(to’mendegi su’wretke qaran’). Tor perdede AB₁ buyimnin’ A’B₁’ ko’rinisin jasaymiz, bunda ko’riw mu’yeshi α₁ boladi. Buyim uzaqlastirilg’anda da (AB₂ buyim), ko’z akkomadaciyasi sebepli onin’ ko’rinisi tor perdede qaladi, biraqta bul ko’rinis kishireygen boladi (A’B₂’ < A’B₁’). Sonin’ menen birge, ko’riw mu’yeshi (α₂) ha’m kishireyedi. Eger buyim ko’zden ju’da uzaqlastirilsa, ko’riw mu’yeshide ju’da kishi bolip qaladi. Bul waqitta A ha’m B noqatlari bir-birine sonshelli jaqinlasip ko’rinedi, na’tiyjede biz buyimnin’ noqatlarin ajirata almay qalamiz. Ta’jiriybelerdin’ ko’rsetiwine qarag’anda, eki noqat bir-birine qosilip, bir noqatqa aylanip ketpewi ushin sol noqatlardi ko’riw mu’yeshi bir minuttan kishi bolmawi kerek.

Ko’riw mu’yeshi qansha u’lken bolsa, buyimnin’ ko’riniside sonsha aniq ko’rinedi. Buyimdi ko’riw ushin en’ qolay araliq en’ jaqsi ko’riw aralig’I dep, ko’zden usi araliqta turatug’in noqat ese akkomadaciyanin’ en’ jaqin noqati dep ataladi. Normal ko’z ushin en’ jaqsi ko’riw aralig’I 25sm ge ten’ dep esaplanadi.

Normal ko’z akkomadaciyasinin’ en’ uzaq noqati sheksiz uzaqlasqan noqat esaplanadi. Bul noqat ko’zdin’ sharshamag’an jag’dayina tuwra keledi.